یاد دهخدا در آینه سخن آخرین یارش، دکتر دبیرسیاقی

ازجمله فوایدِ بسیار کارِ علامه‌ علی‌اکبر دهخدا در تهیهٔ مواد و تدوین و طبع لغت‌نامه، جمع‌آوری افرادی با تجارت علمی و معلومات اکتسابی و مؤدَّب به آداب نفس، پروانه‌وار، گردِ شمعِ وجودِ خود بود؛ افرادی در درجهٔ معلومات و اطلاعات متفاوت، اما همگی مقیّد به پیروی از روشی واحد در رعایت اصول و قواعد لغت‌نویسی، اصول و روشی نو و بدیع، یافتهٔ شادروان‌ دهخدا و بالطّبع، متفاوت با روش همهٔ فرهنگ‌های فارسی که در سه شاخهٔ ایران، هند و آسیای صغیر، از دیرباز به صُوَرِ گوناگون تألیف و طبع و نشر یافته بودند.

همکاری افرادِ مورد اشاره که شادروان دهخدا از آنان، با لغتِ «دستیارانِ» خود یاد کرده است، در نوبتِ دومِ شروعِ تألیف و جمعِ لغت‌نامه، از سال ۱۳۲۴ تا اسفند ۱۳۳۴ شمسی که بنیان‌گذار لغت‌نامه در قیدِ حیات بودند، با خود ایشان برقرار بود.

تنی چند از آن دستیاران، صبح‌ها، از ساعت هشت تا ظهر و گروهی دیگر، عصرها، از ساعت چهار تا هشت شب، در منزل آن مرحوم، در دو اتاق که اختصاص به محل کار و کتابخانه یافته بود، حاضر می‌شدند و هرکس، به سهم خود، فیش‌های حرف معینی را که به تنظیم و تألیف آن‌ها مأمور شده بود، در اختیار می‌گرفت و با مراجعه به کتاب‌های مأخذ و منبع مربوط و استفاده از معلومات و تجارب خود، منظم می‌کرد و سپس، به نظر استاد دهخدا می‌رسانید و پس از اصلاح، برای حروف‌چینی، به مطبعه فرستاده می‌شد و آنگاه که نمونه‌های چیده‌شده از مطبعه می‌رسید، به دفعات لازم، با خود مرحوم‌ دهخدا خوانده می‌گشت و سرانجام، مطالب صفحه‌بندی‌شده، در بررسی نهایی، با اجازهٔ چاپ‌شدن از طرفِ خود ایشان، به مطبعه اعاده می‌گردید.

پس از درگذشت مرحوم‌ دهخدا، چون مجلس شورای ملی هزینهٔ طبع لغت‌نامه و حقوق مؤلّفان آن را، طبق قانون متکفّل بود، محلِ کار، از منزل دهخدا به عمارت قدیم مجلس شورا، با کتابخانه و فیش‌های لغت منتقل گردید و در دو تالار آن عمارت مستقر گشت و این حال، تا سال ۱۳۳۶ شمسی ادامه یافت و در آن سال، با تصویب‌شدن قانونی، مجلس شورا کارِ تألیف و طبع بقیهٔ لغت‌نامه را به دانشگاه تهران واگذار کرد و برای هزینه‌های آن، هر سال، ردیفی با مبلغ معینی در بودجهٔ عمومی منظور داشت.

دانشگاه تهران، مؤسسهٔ لغت‌نامه و افراد و کتابخانه و فیش‌ها را، در دانشکدهٔ ادبیات که آن زمان، با دانش‌سرای عالی، در باغ سابق نگارستان متمرکز بود، اسکان داد و مؤلفان سابق، با جمعی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه که فضل و اهلیت داشتند، در قسمتی از عمارت آنجا، زیرِ نظرِ شادروان دکتر محمد معین، به تألیف و طبع بقیهٔ لغت‌نامه پرداختند.

منابع:

۱. متن سخنرانی، در مراسم هفتمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی؛ برگرفته از: مجلهٔ نامهٔ انجمن، س ۶، ش ۳، ص ۱۹۵ تا ۲۰۰.

۲. کتاب ارج‌نامهٔ دکتر محمد دبیرسیاقی؛ گردآوری و تدوین دکتر فرشید سادات‌شریفی؛ کتابخانهٔ ملی ایران؛ آبان ۱۳۹۲.