ناخودآگاه چیست و چه تاثیری در زندگی انسان دارد؟

دکتر الهام گرامی، دکترای روانشناسی

خودآگاه و ناخودآگاه حوزه‌های فعالیت ذهن یا روان را مشخص می‌کنند که توسط روانکاوی موردمطالعه قرار می‌گیرند.

هشیاری یا خودآگاه، حالتی از فرد است که می‌داند کیست، کجاست، چه کاری می‌تواند یا نمی‌تواند انجام دهد. به‌طورکلی، در خودآگاه توانایی دیدن خود و تشخیص خود در افکار و اعمال و دسترس فرد است.

ناخودآگاه به فرآیندهایی مربوط می‌شوند که ما احساسی از آن‌ها نداریم و از وقوع آن‌ها در لحظه‌ای که اتفاق می‌افتند غافلیم. ضمیر ناخودآگاه یک مخزن فعال از احساسات، خاطرات، رؤیاها، عواطف و افکار خارج از خودآگاه است. این ضمیر بسیار بدون انعطاف است.

ازنقطه‌نظر فروید پدر علم روانکاوی، بخشی از زندگی روانی و فعالیت ذهن ما به مکانیسم‌های ناخودآگاهی پاسخ می‌دهند که خود ما هیچ دانش و آگاهی روشن و فوری از آن نداریم. بسیاری از تجربیات روزانه ما بدون دانستن منشأ آن‌ها به سراغ ما می‌آیند و به‌صورت خودکار رخ می‌دهند و آگاهی ما تأثیری در انجام این فرایندها ندارد.

اگر ساختار ذهن انسان را به یک کوه یخی تشبیه کنیم، ضمیر ناخودآگاه در پایین کوه قرار دارد و ضمیر خودآگاه در قسمت بالایی کوه است. به‌این‌ترتیب اطلاعات آگاهانه ما در ضمیر خودآگاه در نوک کوه یخی قرار گرفته و اطلاعات مهم و اصلی ما در ضمیر ناخودآگاه و در قسمت پایین کوه یخی قرار دارد. اطلاعات موجود در ضمیر ناخودآگاه ممکن است در دسترس نباشند، اما همچنان بر رفتار فعلی ما بسیار تأثیرگذار هستند.

از نظر فروید، ناخودآگاه بیانگر خاطرات سرکوب شده‌ای است که تحت سانسور قرار می‌گیرند. ناخودآگاه به هر قیمتی می‌خواهد با دور زدن سانسور، خود را به آگاهی برساند. این تجلی در آگاهی را می‌توان از طریق فرآیندهای مبدلی مثل انواع لغزش‌های کلامی، خواب‌ها، رؤیاها و یا علائم بیماری پیدا کرد.

چگونه ناخودآگاه خود را کشف کنیم؟

درمان‌های مختلفی وجود دارد که به ما امکان می‌دهد ناخودآگاه خود را کشف کنیم. ناگفته نماند که این درمان‌ها بایستی تحت نظر یک روانکاو آشنا با درمان روانکاوی انجام شود.

- رؤیاپردازی آزاد:

رؤیاپردازی آزاد یک ابزار روان‌درمانی و رشد فردی است. این درمان، تصاویر مدفون‌شده در ناخودآگاه را بیرون می‌آورد تا موارد نمادین را رمزگشایی کند. هدف از رؤیاپردازی آزاد این است که بیمار از انسداد آن خاطرات رها شود.

- تنفس هولوتروپیک:

تنفس هولوتروپیک تکنیکی است که ریتم تنفس درست را با موسیقی ترکیب می‌کند. هدف این درمان بازگرداندن خاطرات و احساسات مدفون‌شده در ناخودآگاه به خودآگاه است.

- مارپیچ حسی:

مارپیچ حسی یک روش خود هیپنوتیزمی است. هدف این درمان اصلاح سطح هوشیاری فرد است که راه رویارویی بین خودآگاه و ناخودآگاه را فراهم می‌کند.

درمان روانکاوی این امکان را به ما می‌دهد تا تعارضات درونی خود را درک کنیم. روانکاوی با کشف منبع تعارضات و امیال سرکوب‌شده، راهی برای آمدن آن‌ها به سمت خودآگاه ما باز می‌کند.

شرح‌حال‌نویسی، سؤال کردن از خود، درد دل کردن با دیگران، تعبیر رؤیا و اعمال سهوی از جمله راه‌ها و روش‌های دیگری برای پی‌بردن به محتویات ذهن ناهوشیار و ایجاد خودشناسی هستند و در فرایند درمان از این شیوه‌ها به میزان زیاد استفاده می‌شود.

احساسات ابراز نشده هرگز نمی‌میرند. آن‌ها زنده‌به‌گور می‌شوند و بعداً به روش‌های زشت‌تری بیرون خواهند آمد. (زیگموند فروید)

La conscience et l’inconscient, Éditions Ellipses.