سوءاستفاده عاطفی چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

مهسا زالی بیگی

درباره سوءاستفاده عاطفی چه می‌دانید؟ سوءاستفاده عاطفی چیست؟ چگونه اتفاق می‌افتد؟ و چه عوارضی را می‌تواند به‌صورت بلندمدت و کوتاه‌مدت بر سلامت جسمی و روانی فرد قربانی سو استفاده‌گری عاطفی داشته باشد؟

احتمالاً واژه‌هایی نظیر سوءاستفاده جنسی یا سوءاستفاده‌ی جسمی مفهوم‌های آشناتری در نظر ما هستند و کم‌وبیش درباره‌ی آن‌ها می‌دانیم اما سوءاستفاده عاطفی چه؟

حقیقت این است که سوءاستفاده عاطفی می‌تواند در انواع و اقسام روابط انسانی نظیر رابطه والد فرزند، رابطه زناشویی در روابط دوستانه و حتی در محیط کار در میان همکاران نیز رخ دهد.

به‌طور مثال در رابطه والد فرزندی سوءاستفاده عاطفی می‌تواند این‌گونه خود را نشان دهد:

یکی از والدین یا هر دوی آن‌ها فرزندشان را با کودکان دیگر در جنبه‌های مختلفی نظیر رشد، خلاقیت، روابط اجتماعی، استعداد و غیره مقایسه کنند.

هنگامی‌که والدین با گفتن جملاتی نظیر: یک دختر خوب باید همیشه مهربون باشه، یک پسر خوب باید همیشه به همه کمک کنه، کودکان خود را درگیر سندرم (تو یک دختر خوب یا یک پسر خوب هستی) می‌کنند و آن‌ها را از نه گفتن و تجربه طبیعی احساساتی نظیر خشم، ناراحتی و غیره …منع می‌کنند.

زمانی که بر سر کودک خود فریاد می‌کشند و با جملات تهدیدآمیز سعی بر کنترل رفتار فرزند خود دارند.

هنگامی‌که کودک خود را بر سر انجام کاری که به درستی انجام نشده مورد تحقیر و سرزنش کلامی قرار می‌دهند.

هنگامی‌که ترس از طرد شدن توسط والدین در کودک وجود داشته باشد و به نوعی ترس در رابطه جای خود را به دوستی دهد.

زمانی که عدم توجه و پاسخگویی شفاف به نیاز‌های عاطفی کودک وجود داشته باشد.

هنگامی‌که والدین بیان احساس دوست داشتن خود را معطوف به انجام اعمال خاصی توسط کودک خود کنند مثلاً: اگه قول بدی که همیشه اتاقت رو مرتب کنی مامان دوستت داره و اگه خونه رو به هم بریزی و وسایل رو جمع نکنی دیگه دوستت ندارم

زمانی که والدین از ایجاد حلقه‌های ارتباطی کودک با همسالان خود جلوگیری کنند.

هنگامی‌که والدین از ایجاد تجربیات مثبت کودک که می‌تواند در مسیر رشد اخلاقی و اجتماعی و عاطفی او کمک‌کننده باشد جلوگیری کنند.

اینها نمونه‌هایی از رفتار‌های سو استفاده‌ی عاطفی در رابطه والد فرزندی است.

در رابطه‌ی عاطفی چه طور؟

قبل از هر چیز باید بدانید که ازدواج هرگز این حق را به شما نمی‌دهد که خود را مالک و صاحب شریک عاطفی خود بدانید و با انجام اعمال کنترل مآبانه او را مورد سوءاستفاده جنسی، جسمی و عاطفی قرار دهید.

سو استفاده عاطفی در رابطه دو عضوی نیز می‌تواند خود را به اشکال مختلفی نشان دهد:

در شرایط طبیعی یعنی زمانی که یکی از طرفین درگیر یکی از انواع اختلالات روانی و انواع اعتیاد نباشد.

اگر این احساس بر یکی از طرفین حاکم باشد که همیشه در بگومگویی‌هایی که میان او و پارتنرش اتفاق می‌افتد متأسفانه این اوست که دست آخر مقصر شناخته شده و پارتنرش سعی بر این دارد که به نوعی احساسات او را در رابطه نادیده گرفته و همه تقصیر‌ها را به گردن او بیندازد بدون آنکه مسئولیت خود را بپذیرد به بیانی دیگر هنگامی‌که جای قربانی و آزارگر به واسطه‌ی رفتار طرف مقابل عوض گردد متأسفانه فرد مورد سوءاستفاده عاطفی قرار گرفته است.

اگر یکی از طرفین رابطه دائم دیگری را چک کند به‌طور مثال برای اطمینان خاطر پیدا کردن از اینکه کجاست و مشغول انجام چه‌کاری و با چه کسانی دائم به او زنگ بزند طوری که دیگری را کلافه کند.

هنگامی‌که فرد برای به کرسی نشاندن حرف خود محبتش را از دیگری دریغ کند.

چنانچه یکی از طرفین سعی کند روابط اجتماعی پارتنر خود را محدود کرده و از خانواده و دوستانش دور سازد و این انتظار را داشته باشد که دیگری همه‌ی زمانش را با او سپری کند

اگر تحقیر، بی‌احترامی و سرزنش توسط یکی از طرفین جای خود را در رابطه پیدا کند

اگر یکی از طرفین با جملاتی نظیر (نمی‌توانستی بهتر از من را پیدا کنی، من برای تو بهترین انتخاب بوده‌ام) سعی بر کنترل طرف مقابل داشته باشد و به احساس ارزشمندی او آسیب برساند به گونه‌ای که فرد قربانی خود را مستحق مجازات و هر نوع رفتار ناشایستی دانسته و دست آخر به خود سرزنشی روی بیاورد.

اگر ترس از طرد شدن در یکی از طرفین وجود داشته باشد به گونه‌ای که تلاش کرده از هر گونه تعارض اجتناب و تن به کنترل شدن توسط پارتنر خود دهد.

اگر فرد نتواند از نقاط آسیب‌پذیر خود در مقابل شریک عاطفی خود صحبت کند که مبادا مورد سرزنش قرار بگیرد.

اگر برای نشان دادن و اثبات عشق و تعهد خود به او دائماً در تلاش باشد و هر بار احساس ناکامی کند.

اگر تهدید به آسیب رساندن به خود یا شریک عاطفی در رابطه وجود داشته باشد.

اگر فرد احساس کند که هیچ‌گونه کنترل مؤثری بر زندگی خود ندارد به گونه‌ای که باید تلاش کند تا برای انجام هر کاری رضایت شریک عاطفی خود را به دست آورد در چنین مواقعی فرد احساس می‌کند که استقلال شخصی خود را به‌طور کامل ازدست‌داده یا به بیانی دیگر زندانی‌ست که زندانبان آن شریک عاطفی‌اش است

در چنین مواقعی سوءاستفاده عاطفی در حال رخ دادن است.

افرادی که قربانی سوءاستفاده عاطفی می‌شوند دچار مشکلات جسمانی نیز خواهند شد نظیر درد در نواحی مختلف بدن از جمله سردرد‌های تنشی، تنش‌های عضلانی و غیره همچنین این مسئله می‌تواند بر حالات خلقی آن‌ها نیز اثر بگذارد و منجر به اضطراب و افسردگی …. شود.

احساس شرم، گناه، ناامیدی که درنتیجه سوءاستفاده عاطفی در افراد قربانی به وجود می‌آید عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس آن‌ها را دچار آسیب جدی می‌کند.

این مسئله همچنین می‌تواند در کودکان سبب تأخیرهای رشدی، ناتوانی در یادگیری، اختلال گفتاری، شب‌ادراری، مشکلات خواب و غیره شود.

افرادی که در کودکی یا در یک رابطه با آزار عاطفی روبرو می‌شوند ممکن است در روابط دیگر نیز با مشکلاتی روبرو شود افرادی که در دوران کودکی مورد سوءاستفاده عاطفی قرار گرفته‌اند ممکن است دچار اختلالات دلبستگی شوند این می‌تواند ایجاد روابط اجتماعی و عاشقانه مثبت در زندگی بعدی را برای آن‌ها دشوار کند.

قرار گرفتن در مسیر بهبودی از تأثیرات ناشی از سوءاستفاده عاطفی احتمالاً زمان‌بر است مهم این است که این نشانه‌ها را بشناسید و هنگامی‌که احساس کردید درگیر پیامدهای حاصل از روابط سمی هستید برای آن اقدام مؤثری انجام دهید در ابتدا شفقت ورزی با خود را فراموش نکنید و در این مسیر از یک درمانگر کمک بگیرید.