معمولآ گوینده‌گان این زبان دو/سه زبانه هستند و برعلاوه زبان پراچی به زبان‌های فارسی یا پشتو نیز تکلام می‌کنند.
سخنوران این زبان در ولایت کابل و ولایت کاپیسا (ولسوالی نجراب دره پچغان) و دره غچولان متمرکزاند. اکثریت مردم این زبان پیشه‌ای کشاورز دارند.
این زبان اکنون تنها در سه درۀ دامنه‌های جنوبی هندوکش رواج دارد: در هشت روستا در درۀ شُتُل در شمال کابل، در شش روستا در درۀ غُچولان، و در بیست و یک روستا در درۀ پَچَغان. دره‌های غچولان و پچغان در محلی به نام نِجراو (نِجراب) در شمال کابل قرار دارند.
پراچی تنها در جزیره‌های پراکنده در مناطقی که زبان آن‌ها فارسی-تاجیکی، پشتو و هندی است رواج دارد. واژه‌های دخیل در پراچی در شتل غالباً منشأ فارسی کابلی و در غچولان و پچغان غالباً منشأ پَشه یی و پشتو دارند.
در این شماره با محترم برکت‌الله عمر یکی از گوینده‌گان این زبان که افتخار وظیفه مقدس معلمی را دارد مصاحبه‌ای را انجام داده‌ایم.
استاد به هفته خوش آمدید!
ممنون از محبت شما، خوشحالم که با هفته و با شما معرفت حاصل کردم.
برکت‌الله عمر کی است و در کجا تولد شده و تحصیلات عالی و متوسط را در کجا به اتمام رسانیده است؟
اینجانب برکت‌الله عمر فرزند شیرعلی در سال ۱۳۴۳ در منطقه ده کلان شتل مربوط ولایت پروان تولد شده‌ام البته الی صنف هشتم را در مکتب ابتدائیه منطقه خود سپری کرده پس از آن نظر به نقل مکان فامیل باقی تحصیلات را خارج از منطقه ابایی یعنی مرکز پروان؛ در شهر کابل ادامه دادم و بالاخره از انستیتوت تربیه معلم سیدجمال‌الدین از رشته ادبیات فارسی فارغ و تقریبآ ۳۵ سال را به صفت معلم در خدمت تربیه اولاد وطن بودم.
چه افتخار بزرگی، مادر به شما کدام زبان را آموخت؟
مادرم که خود زبانش پراچی بود مرا با زبان پراچی آشنا ساخت و در فامیل همه با زبان پراچی حرف می‌زدیم.
شما از زبان پراچی گفتید، اگر لطف کنید در باره این زبان بیشتر معلومات بدهید که ریشه و مبنای این زبان از کجا نشات کرده است؟
نظر به معلومات؛ این زبان از ایران شرقی و آسیای میانه آمده و بالاخره توسعه یافت و به روایت کتاب پراچ‌ها در ولایت کاپیسا: مناطق پچغان و غچولان، منطقه‌ای در لوگر و همچنان دره پراچی پغمان انتقال یافته و مردم به زبان پراچی تکلم می‌کردند.
در باره حالت صرفی این زبان اگر کمی معلومات بدهید ممنون می‌شوم.
بیشتر حالات صرفی این زبان به کمک حروف اضافۀ پسایند بیان می‌شوند. مضافٌ‌الیه مقدم بر مضاف است، اما گاه، تحت‌تأثیر فارسی، مضاف پیش از مضافٌ‌الیه می‌آید و با کسرۀ اضافه به آن می‌پیوندد. این نکته دربارۀ صفت و موصوف نیز صدق می‌کند. به علاوه، صفت در زبان پراچی صورت تفضیلی و عالی ندارد. فعل در زبان پراچی دو حالت دارد: حال و گذشته. زمان حال برای ساخت امر و حال ساده با پساوند (تون) برای ساخت حال استمراری و ماضی استمراری به کار می‌رود. زمان گذشته برای ساخت ماضی ساده و ماضی تمنایی، و با پساوند (او) برای ساخت ماضی نقلی، ماضی بعید، ماضی نقلی التزامی و ماضی بعید التزامی به کار می‌رود. افعال متعددی در همۀ زمان‌های ماضی (به غیر از ماضی استمراری) ساخت ارگتیو دارند. فعل از پساوند -a یا -na در گفت‌وگوهای دوستانه گاه در پایان استفاده می‌شود.
گوینده‌گان این زبان در کدام نواحی از افغانستان زندگی دارند؟
سخنوران این زبان در ولایت کابل و ولایت کاپیسا (ولسوالی نجراب دره پچغان) و دره غچولان متمرکزاند و در حال حاضر زبان پراچی فقط در روستاهائی در طول رودخانه‌ی شُتُل (در شمال کابل) و در محلی به‌نام نجراب رایج است.
پراچی زبانان در مکاتب محل‌شان به کدام زبان تدریس می‌شوند؟ آیا پراچی و یا زبان‌های رسمی و دولتی؟
در مکاتب مربوط به زادگاه ما که معلومات دارم؛ زبان پراچی شامل مضامین درسی نمی‌باشد و کتب درسی به دو زبان فارسی و پشتو تدریس می‌شوند.
به نظر شما همین اکنون در افغانستان این زبان چند فیصد گوینده دارد و حالا هم کسانی‌اند که با این زبان تکلم می‌کنند؟
مشکل است که تخمین زد. اما گفته می‌توانیم در زاده‌گاه خودم فیصدی بیشتر از مردم به این زبان تکلم می‌کنند.
چرا این زبان به باد فراموشی رفت و آیا شما در خانواده با همین زبان صحبت می‌کنید؟
بنابه حوادث گونه گون در نیم قرن اخیر و کوچ‌های اجباری پراچی زبانها در گوشه‌های امن مملکت و حتی خارج از کشور متفرق شدند و دلیل عمده آن هم همین بود همچنان پیوند‌ها با مردمان غیر پراچی این زبان را محدود کرده است.
اگر چه من بعد از کوچ‌های اجباری از محله ما در شهر کابل عروسی کردم و تشکیل خانواده دادم و همسرم نیز دری زبان است اما با اولاد‌های خود پراچی صحبت می‌کنم.
به نظر شما چگونه می‌توان این زبان را دوباره رشد داد؟
از آنجایی‌که دیده می‌شود علاقمندی در بین مردم فراموش شده از این زبان وجود دارد. در صورتی‌که مضمون پراچی شامل مضامین مکاتب شود و همکاری نهاد‌های بین‌المللی مربوط نیز دراین عرصه باشد می‌توان زبان پراچی را دوباره احیا کرد.
اگر چه از اثر سعی و تلاش بزرگ مردان پراچی از جمله اشرفی صاحب مرحوم چند جلد کتاب پراچی نوشته شده و به چاپ رسیده که در آن الفبای زبان پراچی درج است. هرگاه زمینه مساعد شود امکان دارد مردمان دلسوزی از پراچی زبانها باشند که آنرا توسعه بدهند و این میراث گران‌بها را تازه سازند.
تا جایی که می‌دانم شما به این زبان شعر هم می‌سرایید اگر یک پارچه شعرتان را با ما شریک سازید؛ خرسند می‌شویم.
شتل
شتل وطنم ناله و زاری دیره
جنگ و جدلان و بیقراری دیره
دشمن غلبا، هوش کن چه بیجا نپره
فتنه و فساد و ناجوانی دیره
شتل وطنم چه آبشاری دیره
داران وکیه و لاله زاری دیره
رغام پره من ارچه مزار سو تره کا
شاماک بچمن چه مرغه زاری دیره
آسمان، حییره، دانه دانا غارتون
مزار ونویی بوی تا نا آرتون
وعده کره بون، چه آنه رغام ژیتون
هرسات وگری پنان تانم تارتون
(برکت‌الله عمر)
با ابراز امتنان از آقای برکت‌الله عمر
ارسال نظرات