ازدواج سفید در کبک و کانادا، قانون چه می‌‌گوید؟

نویسنده: خسرو شمیرانی

خانم نیوشا ریاحی، وکیل دادگستری در کبک دعوت «هفته» را به این سلسله گفت‌وگوها پذیرفت.

خانم نیوشا ریاحی نزدیک به ۱۰ سال است که به‌عنوان وکیل دادگستری و عضو کانون وکلای کبک در مونترال فعال است. دفتر حقوقی ریاحی بیش از ۷ سال در مونترال سابقه دارد. ما بسیار خوشحال و مفتخر هستیم که در این سلسله گفتارها خانم نیوشا ریاحی را در کنار خود داریم.

موضوع بخش اول گفت‌وگوها قوانین خانواده کبک است و در اولین گفت‌وگوها به ازدواج غیررسمی در کبک یا همان ازدواج سفید می‌پردازیم که بخش بزرگی از رابطه‌های پارتنرشیپ را در کبک تشکیل می‌دهد.

***

خانم نیوشا ریاحی عزیز قبل از اینکه سراغ مبحث اصلی برویم یک سؤال دارم؛ چرا اصلاً آشنایی با قوانین برای ما به‌عنوان شهروندان جدید کانادا اهمیت دارد؟

سؤال بسیار خوبی است؛ شاید هنوز قوانین خانواده و اهمیتش برای خیلی از افراد جا نیفتاده باشد. همان‌طور که خودتان فرمودید نزدیک به ۱۰ سال است که من به‌عنوان وکیل فعالیت می‌کنم. برایتان مثالی بزنم: گاهی فردی می‌آید و برای بیزانسش، یا حتی برای یک قرارداد مشخص از من مشاوره می‌گیرد. ما هر بند قراردادش را با هم می‌خوانیم و سر هر بندش مشورت می‌کنیم و شاید هر بند را چند بار تغییر دهیم. ولی فرض کنیم همان فرد ازدواج کند، معمولاً او مثل بیشتر افراد قرارداد ازدواج را ثبت می‌کند بی‌آنکه حتی یک‌بار آن را خوانده باشد. حالا نکته مهم اینجاست: قرارداد ازدواج تنها قراردادی است که شامل اموال شما در حال حاضر و آینده می‌شود و با توجه به مدت‌زمان آن رابطه می‌تواند برای ۱۰، ۲۰، ۳۰ یا ۴۰ سال دیگر باشد. من ازلحاظ حقوقی هیچ متن قرارداد دیگری را نمی‌شناسم که این‌قدر کوتاه باشد ولی پیامد حقوقی به این وسعت داشته باشد. هر قرارداد معمولی تجاری ۴۰-۵۰ صفحه و یا حتی بعضی‌اوقات ۱۰۰ صفحه است ولی خودتان می‌دانید که یک سرتیفیکیت ازدواج دو نام همراه با دو بند است. به همین دلیل اصطلاحاً می‌گوییم تنها قراردادی است که هیچ دیسکلوژری ندارد و هیچ اطلاعاتی از قبل به شما نمی‌دهد ولی پیامدهای زیادی دارد. پس بهتر است تا جایی که می‌شود آگاهی افراد را در مورد ازدواج و پیامدهای حقوقی آن بالا ببریم.

اصلاً ازدواج غیررسمی که در ایران به آن ازدواج سفید می‌گوییم چیست؟ آیا در اینجا تعریف خاصی برای آن داریم؟

برای تعریف آن چند نکته را باید در نظر بگیریم؛ اول برای افرادی که ازدواج رسمی نکردند قوانین ایالتی جاری است. در این گفت‌وگو تمرکز را بر روی قوانین کبک می‌گذاریم. درنتیجه نکاتی که مطرح می‌کنیم برای کسی که در استان دیگری زندگی می‌کند می‌تواند متفاوت باشد.

در کبک رابطه‌ی زوجی را که بدون ثبت ازدواج، باهم زیر یک سقف زندگی می‌کنند «کامن لاو» یا به زبان فرانسه conjoint de fait می‌نامند. کبک این نوع رابطه را هنوز در قوانینش به رسمیت نمی‌شناسد. ولی در انتاریو، بریتیش کلمبیا و تقریباً همه ایالت‌های کانادا و آمریکا بعد از یک مدتِ مشخص که افراد با هم زندگی مشترک دارند آن رابطه به رسمیت شناخته می‌شود و همین موضوع باعث می‌شود افراد یک سری تعهدات نسبت به هم داشته باشند که می‌تواند تقسیم اموال یا نفقه هم جزو آنها باشد.

نکاتی وجود دارد که جنبه حقوقی این نوع رابطه را در کبک پیچیده‌تر می‌کند. مثلاً هر دو طرف یک زوج کبکی که در یک رابطه ازدواج سفید باید برگه‌های مالیاتی سالیانه را به‌طور مشترک پر کنند و مشخص کنند که در رابطه هستند و این امر در پرداخت مالیات توسط آنها تأثیر می‌گذارد. اگر بخواهند برگه‌های مهاجرتی پر کنند، رابطه‌ی کامن لاو را نیز باید اظهار بکنند. پس به‌اشتباه ممکن است زوج کبکی فکر کند قوانین حمایت خانواده برای ازدواج سفید وجود دارد چون این رابطه در فرم‌های مالیاتی یا مهاجرتی اظهار شده است که البته این تصور غلط است چون قوانین خانواده ربطی به قوانین مالیات یا مهاجرت ندارند.

درنتیجه یک زوج در کبک، هرقدر هم که با هم زیر یک سقف زندگی کنند هیچ‌وقت به‌عنوان اسپاوس یا زوج به‌حساب نمی‌آیند و هیچ تعهدی نسبت به هم ندارند. ولی در قانون یک استان دیگر ممکن است بعد از دو سال چنین اتفاقی بیفتد و یا در استان دیگر بعد از یک سال باشد و یا در استان دیگری بعد از تولد فرزند باشد. پس ما باید قوانین خانواده آن استانی که در‌ آن زندگی می‌کنیم را بررسی کنیم و ببینیم آیا در تعریف حقوقی آنجا ازدواج سفید وجود دارد یا خیر.

شما در مقدمه‌ صحبت اشاره‌ای کردید به «قرارداد زندگی مشترک». می‌توانید این موضوع را کمی باز کنید. فکر می‌کنم با توجه به اینکه کبک هنوز ازدواج سفید را به رسمیت نمی‌شناسد، موضوع قرارداد زندگی مشترک حتی مهم‌تر از دیگر استان‌ها باشد. این‌طور نیست؟

بله کبک ازدواج سفید را به رسمیت نمی‌شناسد در حالی که ما در کبک بیشتر از باقی استان‌ها رابطه‌ی ثبت نشده داریم. طبق آمار حدود ۴۰ درصد از رابطه‌های زوج‌های کبکی ازدواج سفید است. طبیعتاً افراد این حق و اختیار را دارند که قراردادی را برای مشخص کردن جوانب رابطه‌ی مالی تهیه کنند که به آن «قرارداد زندگی مشترک» می‌گویند. برای این کار افراد معمولاً با کمک یک وکیل یا یک محضردار قراردادی را تنظیم می‌کنند و توسط آن تعهدات خودشان را نسبت به همدیگر ثبت می‌کنند. این تعهدات می‌تواند مالی و در مورد تقسیم اموال یا در رابطه با فرزندشان باشد. این مهم می‌شود به‌خصوص وقتی‌که مادری یا پدری ناچار شود بعد از به دنیا آمدن یک فرزند در خانه بماند و از فرزند مراقبت کند و درنتیجه از امکان درآمدزایی مستقل محروم باشد. یا اینکه اگر زوج مدت کوتاهی بعد از ازدواج ناچار شدند از هم جدا شوند چه تعهد مالی به‌عنوان نفقه یا حمایت نسبت به هم دارند. یا اینکه در مورد محل زندگی فرزند یا حضانتش چه نوع تصمیماتی را از قبل گرفته‌اند. این قرارداد می‌تواند برخی از قوانین استانی را در مورد زوج‌های ازدواج سفید جایگزین یا کامل کند.

من یک‌بار دیگر برمی‌گردم به این نکته که شما هم اشاره کردید ولی فکر می‌کنم توضیح بیشترش مهم است؛ با توجه به اینکه فعلاً در کبک قانونی در این رابطه وجود ندارد آیا هیچ حق‌وحقوقی برای روابط غیررسمی وجود دارد؟

برای استان کبک متأسفانه جواب خیر است، یعنی چه یک سال زندگی مشترک بین افراد طول کشیده باشد چه ۲۰ سال، چه فرزند داشته باشند و چه نداشته باشند، اگر امروز تصمیم به جدایی گرفتند هرکسی هر مالی که به نامش است برای خودش نگه می‌دارد و اگر یکی درآمدش سالانه ۵۰۰ هزار دلار باشد و دیگری درآمد نداشته باشد آن‌کسی که درآمد بیشتری دارد هیچ نوع تعهد مالی به پارتنرش ندارد. به‌نوعی زوجین کاملاً مستقل هستند شاید بتوانیم بگوییم دقیقاً مثل دو همخانه هستند که تصمیم می‌گیرند محل زندگی‌شان را از هم جدا کنند.

اینجا اگر بخواهیم فقط یک پرانتز کوچک باز کنیم باید بگوییم دادگاه‌های کبک کمی سعی کردند این موضوع را در شرایط خیلی استثنایی بهتر کنند، مخصوصاً در رابطه با کیس‌هایی که آن زوج رابطه‌شان فقط یک رابطه خانوادگی نبوده، مثلاً یکی از این زوجین برای بیزینس یا دارایی‌های فرد مقابل کار می‌کرده و رابطه مالی فراتر ازآنچه ما در یک رابطه خانوادگی در نظر می‌گیریم بوده است. در این مواقع یک جبران خسارت در نظر گرفته می‌شود. ولی این موارد واقعاً استثنایی است و اگر کار فراتر از آن رابطه خانواده نباشد می‌توان گفت فعلاً زوج‌های غیررسمی استان کبک هیچ تعهدی نسبت به همدیگر ندارند.

ولی این شرایط در حال تغییر است و امسال لایحه ۵۶ به مجلس کبک رفت و قاعدتاً این موضوع باید تغییراتی در وضعیت قانونی کبک برای ازدواج‌های غیررسمی به وجود بیاورد. کمی در رابطه با این لایحه توضیح می‌دهید؟

حتماً و خیلی خوشحالم شما درباره این لایحه صحبت کردید. همان‌طور که گفته شد تا الآن در همه آمریکای شمالی، کبک تنها استانی است که هیچ قانون یا حمایتی برای افرادی که در رابطه‌ی زوج ثبت‌نشده هستند، ندارد؛ اما قرار است این شرایط تغییر کند؛ یعنی ما در کبک می‌خواهیم بعد از سال‌ها این قانون را که زوجین غیررسمی را به حال خودشان رها کرده تغییر دهیم. قانون ۵۶ در مراحل اول و دومش است ولی آن چیزی که تا الآن نوشته شده فقط در رابطه با خانواده‌هایی بوده که فرزند مشترک دارند یعنی همچنان قرار نیست شرایط برای خانواده‌هایی که با هم زندگی می‌کنند و فرزند ندارند تغییر کند.

قانونی که تاکنون برای حمایت از فرزندان نوشته شده این است که اگر فرزند مشترکی در این نوع روابط به وجود بیاید اموال خانواده مثل کسانی که ازدواج کردند شامل خانه زندگی مشترک، وسایل داخل خانه و ماشین تقسیم می‌شود؛ بنابراین یک تقسیم اموال محدود داریم و یک تعهد نفقه یا ساپورت مالی بین زوجین داریم که اگر بعد از به دنیا آمدن فرزند جدایی اتفاق بیفتد این تعهد می‌تواند اگر نیاز مالی وجود داشته باشد به وجود بیاید.

اگر یادتان باشد من کمی هم درباره جبران خسارت برای زوجینی که کار می‌کنند یا نوع روابطشان علاوه بر رابطه خانوادگی، کاری هم است صحبت کردم. گفتم شاید به‌صورت خیلی استثنایی بتوانیم در رابطه با جبران خسارت صحبت کنیم و قرار است این جبران خسارت را کمی بهتر بشناسیم. ولی باز هم تأکید می‌کنم این قوانین جدید هم فقط برای زوجینی خواهد بود که ازدواج سفید به همراه فرزند مشترک دارند.

فرق عمده قانون ۵۶ با کسانی که ازدواج رسمی می‌کنند این است که وقتی شما ازدواج رسمی می‌کنید نمی‌توانید تعهدات قانونی را از خودتان سلب کنید و بگویید من اینجای قوانین را می‌خواهم و این قسمتش را نمی‌خواهم یا این قانون را به‌صورت قراردادی تغییر دهید ولی وقتی شما ازدواج سفید دارید این اختیار را دارید که قبل از اینکه این رابطه شکل بگیرد قراردادی را ثبت کنید و بگویید نمی‌خواهید قانون ۵۶ برای شما اپلای شود یا قسمت‌هایی از آن را برای اپلای شدن انتخاب کنید و قسمت‌هایی را رد کنید.

ولی اگر افراد هیچ‌چیزی را در نظر نگیرند و هیچ‌چیز خاصی را ثبت نکنند آن‌وقت قانون ۵۶ برایشان اپلای خواهد شد. فکر می‌کنم این قانون قرار است از سال ۲۰۲۵ اجرایی شود و مسلماً برای فرزندانی است که از آن تاریخ به بعد متولد خواهند شد اجرا می‌شود و قرار نیست ما این قانون را در رابطه‌های همراه با فرزندان متولد شده قبل از این تاریخ اجرا کنیم.

هنوز یک بحث خیلی مهم باقی‌مانده و آن بحث فرزندانی است که در حال حاضر در یک رابطه یا ازدواج سفید متولد می‌شوند یا پیش از این متولد شده‌اند، منظورم فرزندانی است که قبل از اجرایی شده قانون ۵۶ به دنیا آمده‌اند. وضعیت این فرزندان چطور می‌شود؟

ممنونم که این سؤال رو پرسیدید چون من هم سعی می‌کردم در کلماتم هیچ ابهامی در این مورد ایجاد نشود. در مورد فرزندان باید افراد بدانند که این قانون کاملاً برای همه فرزندان بدون تبعیض صورت می‌گیرد؛ یعنی چه فرزندانی که در یک ازدواج ثبت شده و رسمی متولد می‌شوند و چه فرزندانی که در ازدواج سفید متولد می‌شوند یا حتی اگر در یک ارتباط خیلی کوتاه‌مدت‌تر متولد شوند. قوانین برای فرزندان یکسان است؛ یعنی آن فرزندان حق دارند اسم پدر و مادرشان در شناسنامه‌شان ثبت شده باشد، هرکدام از پدر یا مادر که فرزند زمان بیشتری پیش اوست می‌تواند برای فرزندش نفقه بخواهد.

توضیحی که در سؤال‌های قبل می‌دادم نفقه بین زوجین بود ولی در رابطه پدر-مادری یا نفقه‌ای که برای فرزند باشد این داستان کاملاً متفاوت است و همچنان آن فرزند حمایت می‌شود. اگر ارثی باشد چه از سمت مادر و چه از سمت پدر، ارث حق قانونی فرزند خواهد بود. فرزندان در هر صورتی و همیشه تحت حمایت هستند. امری که فکر می‌کنم کاملاً منطقی است. زوجین می‌توانند برای رابطه‌شان و تعهداتشان نسبت به هم هر تصمیمی بگیرند ولی فرزندان تحت «پابلیک اُردر» هستند.

درواقع از آنجایی که رابطه فرزند با پدر و مادر در قالب فدرال تعریف شده دیگر ربطی به قوانین کبک ندارد و می‌شود گفت در همه جای کانادا متحدالشکل است،‌ آیا برداشت من درست است؟

خیر، درست نیست! این امر ربطی به قوانین فدرال ندارد. چون وقتی ما ازدواجمان را ثبت نکرده‌ایم تحت قوانین فدرال نیستیم و همیشه تحت قوانین استانی هستیم. ولی این در قوانین مدنی کبک آورده شده که برای فرزندان هیچ تبعیضی وجود ندارد و اگر هم قوانین را نگاه کنیم مثلاً برای موضوع حضانت قوانینی که دادگاه کبک اپلای می‌کنند با آن شرایطی که در قوانین فدرال مثلاً برای طلاق نوشته شده باشد بسیار شبیه به هم است.

پس من خودم رو این‌طور تصحیح کنم که بحث رابطه فرزندان با والدین هم قوانینش استانی است ولی بسیار به قوانین فدرال شبیه است؛ یعنی باز هم کمابیش متحدالشکل است. آیا درست می‌گویم؟

تقریباً، ولی هنوز کاملاً دقیق نیست. باید یک پرانتز کوچک در رابطه با قانون اساسی باز کنم تا این موضوع کاملاً روشن شود: طبق قانون اساسی کانادا به رسمیت شناختن ازدواج marriage تحت قوانین فدرال است و طلاق همچنین. به همین دلیل به‌محض اینکه ما ازدواج کردیم قوانین مربوط به نفقه، حضانت و... طبق قانون فدرال تنظیم می‌شود، اما تقسیم اموال مربوط به بحث پراپرتی Property است و در حوزه‌ی حقوقی استانی قرار می‌گیرد.

خانم نیوشا ریاحی عزیز، سپاس فراوان از شما و بدرود تا نشست و مصاحبه بعدی.