معرفی کتاب اصول شکسته‌نویسی

«روش شکسته‌نویسی برای شکسته‌نویسان»

در نوشتن به‌شیوه گفتاری همیشه ممکن است برایمان پرسش‌های مختلفی درباره چگونگی نوشتن واژه‌ها پیش آید. اینکه «ماست» را «ماس» بنویسیم یا «میدان» را «میدون» و «هندوانه» را «هندونه» همواره خطابرانگیز است. درنتیجه برای داشتن شیوه‌نامه‌ای یکدست باید مرجعی باشد تا به آن مراجعه کنیم و از پراکنده‌نویسی رها شویم و از سردرگمی به‌در آییم تا اینکه نایکدست ننویسیم. ازاین‌دید، شکسته‌نویسی دارای اصول ویژه خودش است و از روش‌های چارچوب‌مند استفاده می‌کند تا هم از پراکنده‌نویسی جلوگیری کند و هم شیوه‌نامه یکدستی برای دستور خط (رسم‌الخط) فارسی‌زبانان باشد. ضرورت وجود داشتن دستور خطی یگانه (واحد) برای کمک به حافظه دیداری (بصری) و شنیداری ماست. درواقع ذهن ما از واژه‌ها تصویربرداری می‌کند و به‌تدریج واژها در لایه‌های ذهنمان نقش می‌بندد و در زمان خواندن متن، فقط واژه‌ها را می‌نگرد و پیش می‌رود. درنتیجه اگر در زمان خواندن متنی با واژه‌ای روبه‌رو شود که غلط نوشته‌شده باشد روندِ خواندن کند می‌شود و در سیر خواندن سکته می‌افتد؛ درنتیجه سبب می‌شود که اندکی درنگ کنیم و از خواندن سرسره‌وار بازمانیم. مثلاً اگر واژه‌های «عادت، سرعت، سرطان» را به‌شکل «آدت، صرعت، صرتان» بنویسیم، خواننده در زمان خواندن متن متوقف می‌شود؛ چراکه حافظه تصویری ما در سرعت‌بخشی به خواندنمان بسیار کمک‌کننده است. همچنین، گویشوران زبان دارای حافظه شنیداری‌اند و این مقوله، به شنیدن و سپس درک واژگان زبانشان کمک می‌کند. مثلاً حافظه شنیداری به گویشوران زبان فارسی کمک می‌کند تا شنیدن واژه‌های «اشتماع، مشتبی، مهتی» را «اجتماع، مجتبی، مهدی» درک کنند. درنتیجه، با شکسته‌نویسی با شیوه نادرست و نایکدست، حافظه دیداری و شنیداری ما دست‌خوش نابسامانی می‌شود و ارتباط ما را با متنی که می‌خوانیم می‌برد. ازاین‌دید، باید مرجع و منبعی باشد تا مطابق با حافظه دیداری و شنیداری‌مان واژه را شکسته‌نویسی کند و بتوانیم با کمک آن به شیوه‌نامه‌ای یکدست برای شکسته‌نویسی برسیم. کتاب اصول شکسته‌نویسی، اثر ارزشمند دکتر صلح‌جو درباره چگونگی شیوه املای واژگان شکسته است و در این زمینه، قواعد پایه‌ای و ارزشمندی را به مطرح می‌کند. ایشان معتقدند که نویسندگان مجازند فقط واژه‌هایی را شکسته بنویسند که شکل گفتاری‌شان در مقایسه شکل نوشتاری‌شان هجای کمتری داشته باشد. مثلاً وقتی هندوانه را که چهار هجا دارد (هن+دَ+وا+نه) به شکل هندونه که سه هجا دارد (هن+دو+نه) می‌نویسیم، در حالت شکسته، یک هجایش کم شده است، درنتیجه فقط چنین واژه‌هایی را می‌توانیم شکسته بنویسیم؛ اما واژه‌ای تک‌هجاییِ «ران، لانه، میدان» را وقتی به‌شکل شکسته «رون، لونه، میدون» درمی‌آوریم، هجایی از آن‌ها کم نمی‌شود؛ بنابراین اجازه نداریم چنین واژه‌هایی را شکسته بنویسیم. همچنین: «ساختار هجایی برخی از واژه‌های تک‌هجایی فارسی مانند «ماست، راست، ساخت، بافت، سوخت، گفت» تشکیل شده است از یک صامت، یک مصوت و دو صامت. مثلاً ماست mast دارای یک صامت (m)، یک مصوت (a) و دو صامت (st) است. نکته مهم درباره این‌گونه واژه‌ها این است که صامت آخر آن‌ها بسیار ضعیف تلفظ می‌شود. به همین دلیل، هیچ لزومی به شکسته‌نویسی آن‌ها نیست» (صلح‌جو، هزار و سیصد و نود و یک: نه). صلح‌جو، نویسنده کتاب، بیشتر بر شکسته‌نویسی ساختاری (نحوی) تأکید دارد و شکسته‌نویسی واژگانی را چندان شایسته نمی‌داند. ازنظر ایشان باید ساختار جمله را شکسته نوشت نه ساختار واژگان را؛ بنابراین، جمله «وختی گفت نباس بهش زیادی تارف کنی ینی همین» را نمی‌پسند؛ زیرا واژگان بسیاری شکسته نوشته‌شده است که نباید نوشته می‌شد؛ ولی ساختار جمله یادشده را بر مبنای شکسته‌نویسی درست می‌داند و ازاین‌دید، باید آن جمله را این‌گونه نوشت: «وقتی گفت نبایت به‌اش زیادی تعارف کنی یعنی همین» (همان: یازده). به‌هرروی، کتاب اصول شکسته‌نویسی دستورها و شیوه‌های بسیار مهمی را در این زمینه مطرح می‌کند که در اینجا فقط به بخشی کوتاهی از آن اشاره کردیم. درنتیجه، خواندن این کتاب برای هر نویسنده‌ای، به‌ویژه نمایشنامه‌نویسان و داستان‌نویسانی ضروری و بلکه لازم است.