- دکتر مهدی بیانی به سال ۱۲۸۵ خورشیدی در همدان متولّد شد. پدرش، میرزا محمدخان مستوفی فراهانی، از خاندان دبیران و مستوفیان فراهان و نیای مادری‌اش میرزا سلیمان بیان‌السلطنه فراهانی، رئیس بیوتات سلطنتی و صاحبِ رساله قواعد دفاتر و حساب بود. برادرش دکتر خانبابا بیانی و فرزندش منیژه و برادرزاده‌اش سوسن جملگی از مشاهیر تاریخ و فرهنگ ایران‌اند.
- در دوسالگی او پدرش درگذشت و مادرش با او و دیگر فرزندان به تهران آمد. او در مدارس ابتدایی اقدسیّه و اشرف به تحصیلات مقدماتی و فراگیری خوشنویسی پرداخت و پس از اتمام دوره متوسطه در دارالفنون، دوره لیسانس علوم ادبی و فلسفی را در دانشسرای عالی (دارالمعلمین عالی سابق) به پایان برد و در ۱۳۲۴ ش به اخذ دکتری در زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران نائل گشت.
- بیانی پس از گذراندن دوره تعلیمات دانشکده افسری و خدمت وظیفه، در ۱۳۱۲ ش هم‌زمان با کار در کتابخانه دانشسرای عالی، تدریس زبان و ادبیات فارسی را آغاز کرد و در ۱۳۱۳ ش به مدیریت کتابخانه عمومی معارف منصوب گردید. او در این مقام به گردآوری کتاب‌ها از کتابخانه سلطنتی و کتابخانه معارف برای بنیان‌گذاری «کتابخانه ملی ایران» پرداخت و پس از تأسیس این کتابخانه در ۱۳۱۶ ش، ریاست آنجا را به عهده گرفت.
- در ۱۳۱۹ ش، به مدت یک سال از طرف وزارت آموزش‌وپرورش (وزارت فرهنگ سابق) به ریاست فرهنگ اصفهان اعزام شد و پس از بازگشت و انجام دادن مأموریت آموزشی یک‌ساله در وزارت پیشه و هنر وقت، بار دیگر به ریاست کتابخانه ملی منصوب شد. در ۱۳۳۵ ش، ریاست کتابخانه سلطنتی را عهده‌دار شد و این سمت را همراه با استادی دانشگاه تهران و تدریس «تاریخ تکامل خطوط اسلامی» و «کتابشناسی نسخه‌های خطی» تا پایان عمر به عهده داشت. و نخستین رئیس کتابخانه ملی (به مدت ۲۲ سال) بود.
- وی را می‌توان مؤسس انجمن خوشنویسان ایران و برگزارکننده نخستین نمایشگاه آثار خوشنویسی و نسخه‌های خطی بشمار آورد. در این راه او برای حمایت و معرفی خوشنویسان و هنر خوشنویسی با نام «انجمن حمایت خط و خطاطان» تأسیس کرد. وی به سبب تبحّر در شناخت خطوط و نسخه‌ها به‌عنوان کارشناس نسخه‌های خطی و چاپی، با کتابخانه‌های ملی، مجلس شورای ملی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران همکاری می‌کرد. او خود خطی خوش داشت و به‌ویژه در نستعلیق قوی و ماهر بود. او را از شاگردان میرزا حسین‌خان مستوفی معروف به کاتب‌الخاقان ذکر کرده‌اند. کتاب «احوال و آثار خوشنویسان» که او در ۴ جلد منتشر کرد از آثار پژوهشی ارزشمند درزمینه زندگی‌نامه و معرفی خوشنویسان ایران است که تاکنون ارزش خود را حفظ کرده است.
- بیانی از بنیان‌گذاران انجمن فرهنگی ایران و شوروی و عضو آن بود و نزدیک به ۲۵ سال در راه گسترش و استواری پیوندهای دوستی و فرهنگی دو کشور همسایه تلاش کرد.
- دکتر مهدی بیانی در بهمن ۱۳۴۶ براثر سرطان شمع وجودش خاموش گشت و در ابن بابویه شهرری به خاک سپرده شد. شعر سنگ مزار و ماده‌تاریخش را استاد جلال همایی سرود و خطش را استاد مرتضی عبدالرسولی نگاشت.
- کتاب «پنجاه سال با دکتر مهدی بیانی» به سرگذشت زندگانی وی، عکس‌ها، اسناد و احکام، و نقد و بررسی کتاب «احوال و آثار خوشنویسان» می‌پردازد و توسط انتشارات کتابخانه ملی ایران به مناسبت پنجاهمین سال درگذشت وی منتشر گردیده است.
- کتاب‌های او عبارت‌اند از: کتابشناسی کتاب‌های خطی؛ احوال و آثار خوشنویسان، در چهار جلد؛ احوال و آثار میرعماد؛ احوال و آثار نسخ‌نویسان؛ بدایع الازمان فی وقایع کرمان، افضل‌الدین کرمانی؛ پانصد سال تاریخ جواهرات سلطنتی ایران؛ چند رباعی از حکیم عمر خیام به خط میرعماد؛ راهنمای گنجینه قرآن در موزه ایران باستان؛ السوانح فی‌العشق احمد غزالی؛ شکسته و نستعلیق‌نویسان و تعلیق‌نویسان؛ طبع و نشر چهار رساله فارسی (رسالة فی حالة الطفولیة، روزی با جماعت صوفیان؛ عقل سرخ؛ آواز پر جبرئیل)، از شیخ شهاب‌الدین سهروردی؛ فهرست کتابخانه سلطنتی (دیوان‌ها)؛ فهرست منشآت و مکاتیب و ترسلات و منظومه‌های فارسی؛ فهرست نمایشگاه آثار ابن‌سینا در کتابخانه انجمن آثار ملی؛ فهرست نمایشگاه آثار خواجه‌نصیرالدین طوسی در کتابخانه ملی؛ فهرست نمایشگاه خطوط نستعلیق کتابخانه ملی؛ فهرست نمونه خطوط خوش کتابخانه سلطنتی؛ معراجنامه منسوب به ابن‌سینا، به خط امام فخر رازی؛ نمونه سخن فارسی؛ نمونه‌ای چند از خطوط خوشنویسان.
منابع: دانشنامه جهان اسلام؛ کتاب پنجاه سال با دکتر مهدی بیانی؛ ویکی‌پدیا؛ وبگاه کتابخانه ملی و نیز یادداشت‌های تلگرامی دکتر قلیچ‌خانی (پژوهشگر خوشنویسی).
ارسال نظرات