- یکی از آهنگ‌هایی که در این کنسرت اجرا می‌شه تصنیف ماهور بود. تصنیفی که بعدتر به نام مرغ سحر یا ناله مرغ سحر مشهور شد. به این مصاحبه با جلال‌الدین تاج مشهور به تاج اصفهانی در اواسط دهه پنجاه گوش کنید که او خودش رو اولین خواننده ترانه مرغ سحر در اون جشن معرفی می‌کند. مرتضی‌خان در مصاحبه‌ای با روزنامه اطلاعات به تاریخ دهم تیرماه ۱۳۵۴ درباره ساختن مرغ سحر این‌طور می‌گوید: «فکر می‌کنم حالا پنجاه سال از ساختن آن می‌گذرد. این آهنگ را یک‌شب در خانه‌ام در خیابان فردوسی در کوچه بختیاری‌ها (کوچه فروشگاه فردوسی فعلی) ساختم. انگار به من الهام شده بود که این آهنگ جاودانه خواهد شد چون از ساختن آن دچار هیجان عجیبی شده بودم.»
- همچنین از قراین پیداست که ابتدا موسیقی ساخته‌شده و بعدتر شعر بر روی آن گفته شده. مرتضی‌خان در مصاحبه دیگری در سال ۱۳۵۵ با علی مبشر می‌گوید: «مرغ سحر که ساختم نه شاد است و نه غم‌انگیز. آهنگ نه غم دارد نه شاد است. مرغ سحر ناله سر کن نه شعر آن غمگین است نه آهنگ آن. عارف قزوینی آهنگی ساخته گریه کن گر سیل خون گرییی ثمر ندارد. خوب آهنگ غم‌انگیز است. شعر هم غم‌انگیز است. اگر شعر هم خوانده نشود از آهنگ آن پیداست که شعر و آهنگ خیلی غمگین است. عارف هم آهنگ و هم شعر را خودش ساخته. ولی شعر مرغ سحر را مرحوم ملک‌الشعرا بهار ساخته. حالا چطور شده که این‌طور است چی شده که قالب هم است. شاید بیش از بیست مرتبه برای مرحوم ملک‌الشعرای بهار آهنگ را نواختم و این آهنگ را ایشان حفظ کرد که بتواند در قالب این آهنگ چه شعری بگوید. مرغ سحر را ساختم شاعر دیگری هم بود ولی مرحوم ملک‌الشعرای بهار با درویش‌خان دوست بودند. تمام آهنگ‌هایی که درویش‌خان ساخت با مرحوم ملک‌الشعرا می‌ساختند. یعنی شعر و آهنگ را باهم می‌ساختند. و الحق‌والانصاف بهترین تصانیف را بعد شیدا ساخت. شیدا یک استثناست ولی مال مرحوم ملک‌الشعرا و درویش‌خان خیلی خیلی خوب بود»
- اولین اجرای این ترانه هم ابهامات زیادی دارد. علاوه بر تاج اصفهانی در چند منبع خانم ایران‌الدوله را نخستین خواننده این تصنیف در جشن نشریه ناهید معرفی شده ولی نکته جالب دیگر اینکه در نسخه‌های اولیه شعر تصنیف مرغ سحر مثل همین بروشور جشن نشریه ناهید و یا متن ترانه با دستخط خود ملک‌الشعرا بهار که در موزه مجلس نگهداری می‌شه، در بیت «ای خدا ای فلک ای طبیعت»، مصراع دوم به‌صورت «شام ما، شام ما را سحر کن» نوشته شده و البته در اجرای تاج اصفهانی که شنیدید نیز به همین صورت اولیه خوانده شد. یزدان بخش قهرمان داماد ملک‌الشعرا از قول پدر زنش این‌طور نقل می‌کند که شبی رهگذری این ترانه را در گذر با صدای بلند می‌خوانده و این بیت را به‌صورت «شام تاریک ما را سحر کن» می‌خواند و ملک‌الشعرا متوجه می‌شود این کلمات چقدر بهترند و با الهام از همین مرد رهگذر، بیت را به‌صورت امروزی بازنویسی می‌کند.
- و بازهم برعکس آنچه همه فکرمی کنند این تصنیف هیچ‌گاه توسط قمرالملوک وزیری اجرا و ضبط نشده. البته ممکنه قمر در جایی یا کنسرتی اون را خوانده باشد ولی صفحه یا مدرکی در این مورد وجود نداره. خود مرتضی نی‌داود نیز در همان مصاحبه سال ۵۴ با روزنامه اطلاعات بر این مورد تأکید می‌کند: «این آهنگ را ملوک ضرابی خوانده است. من اشتباه کردم سال‌ها پیش وقتی این آهنگ از رادیو پخش می‌شد صدا به‌قدری صاف و رسا بود که من فکر کردم خواننده آن قمر است.
ارسال نظرات