برقع، من و یک دوربین

زنان مهاجر افغان برای یافتن جایگاه خود در عالم مهاجرت ناچار هستند که راه پر پیچ و خمی را دنبال کنند. اگر چه مهاجرت در ایران فضای امن‌تری را برای آنها ایجاد کرده است اما ساختارهای سنتی هنوز در برخی از خانواده‌های مهاجر وجود دارد و ازدواج اجباری در برخی از خانواده‎ها رایج است. فاطمه حسنی با اجبار خانواده‌اش ازدواج کرد اما طولی نکشید که موفق به جدایی از همسرِ ناخواسته‌اش شد. او اکنون در رشته عکاسی استیج مشغول به تحصیل است.‌ می‌خواهد دردهای خود و دیگر زنان افغان را منعکس کند. فاطمه حسنی به توانمندی زنان افغان باور دارد اما می‌داند محدودیت‌های موجود اجازه‌‌ نمی‌دهد که زنان افغان آنگونه که باید رشد و ترقی کنند و در جامعه فعالیت داشته باشند. این عکاس زن مهاجر حمایت نشدن از سوی خانواده را یکی از بزرگ‌ترین محدودیت برای زنان افغان‌ می‌داند. آثار این هنرمند مهاجر افغان در نمایشگاه عکاسان برتر افغانستان به نمایشگاه گذاشته شده است. او عکاس طرح جلد کتاب «ناشاد» محمد خسین محمدی است.

چه انگیزه‌‌ای سبب شد که به سوی عکاسی بروید؟

فاطمه حسنی: فاطمه حسینی یکی از عکاسان موفق مهاجر است. از دور با او آشنایی داشتم. روزی کارگاه عکاسی برگزار کرد و از من درخواست کرد که دوستان خود را به کارگاه دعوت کنم. همچنین به من پیشنهاد کرد که برای آموزش عکاسی در دوره‌هایی که برگزار‌ می‌کرد، شرکت کنم. زمانی که به کارگاه او رفتم و با عکاسی آشنا شدم و کارهایش را از نزدیک دیدم انگیزه گرفتم و به عکاسی علاقه پیدا کردم و این موضوع سبب شد که رشته عکاسی را به صورت جدی دنبال کنم و رشته دانشگاهی خود را عکاسی انتخاب کردم.

مهاجرت چه تاثیری روی کارهای شما داشته است؟

فاطمه حسنی: سوژه من مهاجرت نیست. موضوع عکس‌های من زنان هستند و تنها زنان افغان نیستند بلکه همه زنان جامعه را در برمی‌گیرد. زنان ایرانی نیز همانند زنان مهاجر و زنان افغان به دلیل جنسیت خود مشکلات فراوانی دارند. دغدغه من زنان است و اتفاقاتی که برای یک زن رخ‌ می‌دهد و فراتر از موقعیت جغرافیای زنان است.

عکاسان مهاجر چه با چه مشکلاتی مواجه هستند؟

فاطمه حسنی: امکانات برای مهاجران بسیار کم است و ما خیلی به سختی‌ می‌توانیم خود را به جایی برسانیم. رشته‌های هنری جزء رشته‌هایی هستند که هزینه‌بر محسوب‌ می‌شوند و برای خانواده‌های مهاجر که اغلب فرو دست هستند، بسیار دشوار است که از پس هزینه‌های آن برآیند و به همین دلیل خانواده‌ها روی فرزندان خود سرمایه‌گذاری‌‌ نمی‌کنند. این موضوع تاثیر مستقیمی بر روی علاقه‌مندان به عکاسی دارد و به نظر من همین عامل سبب شده است که بسیاری از عکاسان مهاجر به عکاسی مستند روی آورده‌اند و از فضاهایی مثل خیابان عکاسی‌ می‌کنند که برای آنها هزینه کم‌تری دارد اما عکاسی مثل استیج از سوی عکاسان مهاجر استقبال‌‌ نمی‌شود زیرا امکانات زیادی را‌ می‌طلبد و نیاز به شرکت در کلاس‌های مختلف دارد که هزینه‌های زیادی را باید صرف آن کرد.

چرا در بیشتر عکس‌های خود از نماد برقع استفاده‌ می‌کنید؟

فاطمه حسنی: بیشتر افراد برقع را نماد ظلم و ستم‌ می‌دانند و آن را نماد محدودیت برای زنان‌ می‌دانند. به نظرم بافت برقع متفاوت و جذاب است و زیبایی بی‌نظیری دارد و به عکس‌هایم حس متفاوتی‌ می‌دهد و به دلیل زیبایی آن سعی‌ می‌کنم که در کارهایم از آن استفاده کنم.

زنان مهاجر اندک‌شماری داریم که با وحود این که مادر هستند، موفق‌‌ نمی‌شوند که ادامه تحصیل دهند، این موضوع در مورد شما چگونه اتفاق افتاد؟

فاطمه حسنی: من علاقه زیادی به کتاب خواندن دارم و از زمان نوجوانی بیشترین هزینه ام صرف خرید کتاب‌ می‌شد. وقتی از همسرم جدا شدم، بیشتر به سمت کتاب خواندن روی آوردم. برای یادگیری رشته آرایشگری در آرایشگاهی کار‌ می‌کردم که افراد فرهنگی زیادی به آنجا‌ می‌آمدند، تلاش‌ می‌کردم با آنها گفت‌وگو کنم. آنها کتاب‌های مختلفی را به من پیشنهاد‌ می‌کردند و من آنها را مطالعه‌ می‌کردم. زمانی که خانواده‌ام علاقه‌ام را به کتاب خواندن دیدند، پیشنهاد دادند که ادامه تحصیل دهم و در دبیرستان بزرگسالان ثبت‌نام کردم و با وجود این که مسئولیت فرزندم را برعهده داشتم و همزمان کار‌ می‌کردم، توانستم ادامه تحصیل خود را از سر گیرم.

شما فعالیت عکاسان مهاجر را چگونه ارزیابی‌ می‌کنید؟

فاطمه حسنی: به نظر من عکاسان مهاجر که در مشهد ساکن هستند و به صورت جدی در بخش مستند فعالیت دارند، کارهای خیلی خوبی در زمینه عکاسی ارائه‌ می‌دهند و خوشختانه آنها توانسته‌اند در این بخش بسیار موفق عمل کنند. عکاسان مهاجر ساکن در مشهد به صورت گروهی کار‌ می‌کنند و این موضوع سبب پیشرفت آنها در زمینه عکاسی گروهی شده است. عکاسانی که در تهران فعالیت دارند، بیشتر در قالب انفرادی کار‌ می‌کنند و روی تکنیک تمرکز دارند. از سوی دیگر چون به صورت انفرادی فعالیت دارند، تنوع کار در آنها متفاوت است و این برای یک عکاس امتیاز محسوب‌ می‌شود. به نظرم تعداد عکاسان زن مهاجر که بخواهند به صورت برنامه‌ریزی شده در زمینه عکاسی کار کنند، بسیار اندک شمار هستند و به نظر من عکاسان مهاجر که در مشهد ساکن هستند و به صورت جدی دربخش مستند فعالیت دارند، کارهای خیلی خوبی در زمینه عکاسی ارائه‌ می‌دهند و واقعیت زندگی مهاجران و جامعه افغانستان را آنگونه که شایسته است در قاب تصویر نشان دهند.

چه شد که از میان رشته‌های مختلف عکاسی استیج را انتخاب کردید؟

فاطمه حسنی: مدتی عکاسی مستند کار‌ می‌کردم و بیشتر عکس‌هایم را در خیابان‌ می‌گرفتم اما فضای عکاسی در خیابان سخت بود و مامورها مرا خیلی اذیت‌ می‌کردند و با محدودیت مواجه بودم و برای همین تصمیم گرفتم که سبک کار خود را تغییر دهم و استیج را انتخاب کردم. از طرف دیگر عکاسی استیج به عکاس امکانات بیشتری برای ایجاد فضا‌ می‌دهد و دست عکاس بسیار باز است و‌ می‌تواند ایده‌های خود را با مفهومی که در ذهن دارد به خوبی به تصویر بکشد.

از میان آثار خود کدام یک را بیشتر‌ می‌پسندید؟

فاطمه حسنی: عکس زنی در میان نیزار که کتاب‌ می‌خواند را بیشتر از آثار دیگرم دوست دارم چرا که مطالعه کردن سبب شناخت خود‌ می‌شود و هر زنی با مطالعه کردن‌ می‌تواند مسیر رشد خود را فراهم کند و دنیای پیرامون خود را بشناسد.

باوجود اینکه در افغانستان جنگ و ناامنی است اما شاهد رشد هنرهای مختلف در افغانستان هستیم، شما رشد هنر عکاسی در افغانستان را چگونه ارزبابی‌ می‌کنید؟

فاطمه حسنی: خوشبختانه هر روز شاهد پیشرفت هنر عکاسی در افغانستان هستیم و جوانان زیادی به این عرصه ورود پیدا‌ می‌کنند و در شاخه‌های مختلف عکاسی به فعالیت‌ می‌پردازند. عکاسی خبری و عکاسی تبلیغات از نمونه شاخه‌های عکاسی هستند که در افغانستان رشد چشمگیری داشته‌اند.

موضوع زنان یکی از بحث‌های مهم جامعه افغانستان است، به نظر شما عکاسان افغانستان چقدر به این دغدغه‌ می‌پردازند؟

فاطمه حسنی: متاسفانه هر روز شاهد افزایش  خشونت‌هایی هستیم که بر زنان افغانستان اعمال‌ می‌شود و هنرمندان افغان باید به صورت جدی روی این موضوع کار کنند اما به ندرت‌ می‌توانیم عکاسانی در افغانستان پیدا کنیم که زنان را سوژه عکاسی خود انتخاب‌ می‌کنند و من تنها فاطمه حسینی را‌ می‌شناسم که در این زمینه فعالیت دارد. به نظر من عکاسان افغان از این موضوع غافل هستند و امیدوارم روزی برسد که عکاسان افغانستان با هنر عکاسی خود بتوانند به زنان افغانستان کمک کنند.

به جوانان مهاجری که‌ می‌خواهند وارد حوزه عکاسی شوند چه توصیه‌‌ای می‌کنید؟

فاطمه حسنی: کسانی که‌ می‌خواهند وارد حوزه عکاسی شوند باید تلاش جدی و مستمر را پیش بگیرند و سعی کنند با دیگر هنرهای مختلفی همچون سینما و تئاتر آشنایی پیدا کنند و دانش خود را در همه حوزه‌های هنری افزایش دهند و از ارتباط با دیگر هنرمندان غافل نشوند تا بتوانند با شناخت بیشتر هنر ایده‌پردازی بهتر و متفاوتی نسبت به عکاسان دیگر داشته باشند و آثار متفاوتی را به تصویر بکشند.

چه برنامه‌هایی برای آینده دارید؟

فاطمه حسنی: می‌خواهم تمام انرژی خود را روی عکاسی استیج متمرکز کنم. امیدوارم که در آینده بتوانم در این حوزه پیشرفت کنم و بتوانم حوزه عکاسی استیج افغانستان را در سطح بین‌المللی مطرح کنم و جزء عکاسان برتر جهان شوم.

خانم فاطمه حسنی گرامی از شما سپاسگزاریم.