درد انسانی هنر می‌آفریند مثل عشقی که شعر می‌شود

نثار احمد تاجیک مهاجرت را فرصتی برای رشد و پیشرفت می‌داند. از هنرمندان جوان می‌خواهد که از تقلید پرهیز کنند و در آثار خود خلاق باشند. عشق به هنرِ نقاشی برای او تنها روی بوم نیست که دیده می‌شود. نثار تاجیک دیوارهای چندین مدرسه را نقاشی کرده است. او مدیر اجرایی جشنواره هنری جام هنر، آئینه هنر، زیر سایه خورشید، و جام هنر را عهده داشته است. این هنرمند مهاجر جنگ را عاملی برای سرکوب هنر می‌داند و باور دارد، جنگ سبب خاموشی استعدادهای هنری می‌شود.

آقای نثار تاجیک گرامی چه عاملی باعث ورود شما به دنیای هنر شد؟

نثار تاجیک: از کودکی دنیای هنر را دوست داشتم و در این زمینه خانواده، بخصوص برادر بزرگ‌ترم کمک کردند. دراینجا می‎‌خواهم از خانواده‌ام قدردانی کنم. از زمانی که وارد مدرسه شدم نقاشی را شروع کردم و در مسابقات نقاشی شرکت می‌کردم، معلم‌ها و اطرافیانم متوجه این استعداد در من شده بودند، مدام مرا تشویق می‌کردند و این برای من انگیزه‌ای شد تا بعد از اتمام تحصیلات ابتدایی نقاشی را جدی‌تر دنبال کنم.

زمانی که نقاشی را جدی‌تر شروع کردید کجا آموزش دیدید؟

نثار تاجیک: آن زمان امکانات آموزشی آن هم در حوزه‌ی هنر در پاکدشت نبود، بعد از بررسی‌های زیاد به میدان امام‌حسین رفتم. آنجا مرحوم استاد حسن اسماعیل‌زاده که از پیشکسوتان سبک پرده‌خانه‌ی ایران بودند را ملاقات کردم ایشان بعد از دیدن شرایط من به عنوان یک مهاجر و استعدادم از من خواستند تا به صورت رایگان نزدشان آموزش ببینم. آن زمان مشکل رفت‌وآمد و کمبود وسایل نقلیه بود به طوری که در روز فقط چهار مینی‌بوس از گلزار پاکدشت به سمت تهران می‌رفت و من همیشه زمان زیادی در راه رفت و برگشت بودم ولی تمامی این سختی‌ها از انگیزه‌ی من کم نکرد و حدود دو سال نزد او به طور جدی در سبک رئالیسم آموزش دیدم، در سن شانزده سالگی اولین گالری نقاشی خود را در نقاشخانه پاکدشت برگزار کردم، در سن ۲۳ سالگی وارد دنیای جشنواره‌های هنری و نمایشگاه‌ها و برگزاری کارگاه‌های آموزشی شدم.

تحصیلات‌تان را تا چه مقطعی ادامه دادید؟

نثار تاجیک: من تا دیپلم درس خواندم اما در آن مقطع از زندگی به خاطر یک سری مشکلاتی که پیش آمد نظیر بیماری که از کودکی همراه من بود، علی‌رغم علاقه‌ای که به تحصیل داشتم متأسفانه نتوانستم تحصیلات خود را ادامه بدهم و هنر را از طریق آموزش دانشگاهی دنبال کنم، البته آن زمان اتباع حق ورود به دانشگاه یا هنرستان را هم نداشتند.

از تأثیر مهاجرت روی کارتان و دنیای هنر برایمان بگویید.

نثار تاجیک: متأسفانه کشور ما سال‌های زیادی درگیر جنگ بوده‌است و تا سال‌های اخیر هنر در آن جایگاهی نداشت، در چنین شرایطی به نظرم یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های مهاجرت، فرصتی برای یادگیری و استفاده از امکانات کشورهای دیگر است که می‌تواند باعث یک نگرش جدید و مثبت در بین مهاجران شود، درست است که اوایل امکانات آموزشی زیادی در اینجا هم نبود اما به مرور در سایه‌ی امنیت امکانات زیادی فراهم شد و معتقدم ما مهاجرین باید از این مهاجرت اجباری، حداکثر استفاده را داشته باشیم یا به قولی باید تهدیدها را به فرصت‌ها تبدیل کنیم. من خودم در سن جوانی برگزاری کارگاه‌های آموزشی را شروع کردم و الان خیلی از هنرجویان سابق من خودشان یک استاد توانمند در حوزه‌ی هنر هستند.

هنر نقاشی در افغانستان و ایران کدام وجوه اشتراک یا تفاوتی با هم دارند؟

نثار تاجیک: هنرمندان هر دو کشور بیشتر در سبک رئالیسم کار می‌کنند، هنر مینیاتور، ترسیم و خوشنویسی که جزء شاخه‌های هنرهای تجسمی است نیز در بین آثار هر دو کشور مشترک است.

در چه سبک‌هایی کار کردید؟

نثار تاجیک: ابتدا سبک رئالیسم و بعد مینیاتور کار کردم، بعداً که وارد کارهای نمایشگاهی شدم سبک‌های مفهومی و مدرن مثل کوبیسم را دنبال کردم.

از جایگاه هنر در افغانستان برایمان بگویید.

نثار تاجیک: متأسفانه علی‌رغم علاقه‌ی خودم برای برگزاری نمایشگاه در افغانستان به دلیل مشکلات مهاجرتی در ایران، موفق به رفتن نشدم اما با توجه به اخبار دنیای مجازی و گفته‌های همکاران، نسبت به قبل هنر به جایگاه خوبی رسیده ‌است، هنرمندان زیادی دارد و نمایشگاه‌های زیادی در سبک‌های فاخری برگزار می‌شود و این تلاش‌ها زمانی بهتر خواهد بود که از جامعه هنرمندان حمایت شود.

رشد هنرمندان نسل جوان در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نثار تاجیک: زمانی که خودم در سنین نوجوانی و جوانی بودم همسن‌های من زیاد طالب هنر نبودند، شاید در دهه شصت در کل ایران ده هنرجو از جامعه‌ی جوان مهاجر بود، اما در دهه‌های بعدی بخصوص در دهه‌ی نود به دلیل تعامل بیشتر دو ملت ایران و افغانستان، ایجاد امکانات و فضاهای بیشتر، برگزاری جشنواره‌ها، دیده‌شدن هنرمندان جوان، آگاهی بخشی به خانواده‌ها، به مرور تعدادشان بیشتر شد و رشد بیشتری داشتند و این شیب می‌تواند صعودی باشد اگر جوانان ما از مدرن‌ترین دانش‌های هنری استفاده و هدفمند کار کنند.

به نظر شما جنگ چه تأثیری روی هنر گذاشته‌ است؟

نثار تاجیک: هنر زمانی خلق می‌شود که فکر مردم آزاد باشد و بتوانند به دنیا نگاهی سرشار از آرامش داشته باشند، ولی در شرایط جنگ و ناامنی ذهن مردم درگیر حفظ جانشان و دفاع از خانواده یا یافتن راهی برای امرارمعاش خانواده است، و قطعاً جنگ خیلی از فرصت‌ها را از مردم و هنرمندان می‌گیرد. جنگ سبب می‎‌شود، استعدادهای هنری خاموش شود.

هنرمندانی چون شما چقدر سعی داشتند تا در آثارشان دنیای مهاجرت را به تصویر بکشند؟

نثار تاجیک: اولین نمایشگاه من در سال ۱۳۸۱ در فرهنگسرای خاوران برگزار شد که به صورت انفرادی و با موضوع «بازگشت به سرزمین مهاجرت» بود. خیلی از آثار من درباره مهاجرت و تأثیرات آن بر هنر و آینده‌ی جامعه مهاجر بوده ‌است که هر کدام بخشی از مشکلات و دغدغه‌های مهاجر را به تصویر کشیده‌ است.

از مشکلات و دغدغه‌هایتان در سال‌های فعالیت‌تان برایمان بگویید.

نثار تاجیک: از مشکلات اصلی ما محدودیت‌ها در صدور مجوز برای برگزاری کلاس‌های آموزشی یا گالری‌های هنری به صورت رسمی است. مشکل دیگر بحث‌های اقامتی است که برای امثال من که بیش از سی سال در عرصه‌ی هنر فعالیت داشتیم هنوز از گذرنامه‌های موقت استفاده می‌کنیم و این برای رفت‌وآمد به افغانستان و شرکت در جشنواره‌های معتبر داخلی یا خارجی برای تعامل با سایر کشورها واقعاً محدودیت جدی است.

مسائل اقتصادی روی هنر و هنرمندان مهاجر چه تاثیری داشته و دارد؟

نثار تاجیک: متأسفانه هنر بین مهاجران افغان در ایران به لحاظ اقتصادی درآمدی ندارد. علاوه بر این به دلیل مشکلات مالی در این زمینه خیلی از خانواده‌ها ممکن است از ورود به عرصه‌ی هنر استقبال نکنند. من خودم به دلیل علاقه به هنر و دفاع از فرهنگ کشورم مشکلات زیادی را در این زمینه پشت سر گذاشتم. بسیاری از هنرجویان بااستعداد نسل جوان ما نگاهشان به هنر یک نگاه مادی است و می‌خواهند از این طریق درآمدی کسب کنند ولی به دلیل مسائل اقتصادی باید در کنار هنرآموزی، شغل دومی داشته باشند.

زمینه را برای گسترش فعالیت‎‌های هنری در افغانستان چگونه می‌بینید؟

نثار تاجیک: به نظرم سفارت افغانستان در ایران باید با مسئولین مربوطه رایزنی‌های لازم را انجام دهد تا زمینه‎‌ای برای رفت‌وآمد آزادانه‌تر هنرمندان بین دو ملت فراهم شود و هنرمندان بتوانند با هم تبادل ایده داشته باشند، هنرمندان پیشکسوت در داخل و خارج افغانستان با همکاری یکدیگر یک سبک نوین برای افغانستان پایه‌گذاری کنند، در واقع باید با این همکاری هنری را خلق کنیم که جهان به آن افتخار کند. در جوانی وقتی سبک مینیاتور استاد بزرگ، استاد فرشچیان را کار می‌کردم با خود می‌اندیشیدم که روزی چون ایشان یک هنرمند محبوب و صاحب‌ سبک در عرصه‌ی هنر جهانی باشم.

همکاری دوستان مهاجر در عرصه‌های فرهنگی، ورزشی، هنری و… را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نثار تاجیک: من خودم علاوه بر حوزه‌ی هنری در حوزه‌ی فرهنگی هم فعالیت دارم. جشنواره‌های معتبری چون «زیر سایه‌ی خورشید» به مدت ۱۰ روز، «همای رحمت» به مدت ۳ روز و «آیینه هنر» را خودم برگزار کردم که از تمامی نهادهای فرهنگی و نشریات و مطبوعات دعوت کردم و خوشبختانه با استقبال خوبی روبرو شد و بیش از یک میلیون بازدیدکننده داشت و نکته‌ی مهمی که باید توجه داشت این است که، برگزاری جشنواره‌های بزرگ زمینه‌ی تعامل و تبادل نظر نهادهای مختلف فرهنگی و هنری را فراهم می‌کند. هر نهاد یا گروهی در هر زمینه‌ای که شکل می‌گیرد باید هدف خود را ارتقاء فرهنگ و هنر کشورش قرار دهد و باید از انفرادی کارکردن اجتناب کنند.

از شرکت در برنامه‌ی زیباسازی مدارس برایمان بگویید.

نثار تاجیک: در این طرح هرساله تابستان دیوارهای مدارس در سبک‌های نوینی که شاید کمتر مهاجری انجام داده باشد، نقاشی می‌شود که بنده و هنرجویانم افتخار حضور در این طرح را داشتیم و کار زیباسازی بسیاری از مدارس را در متراژ حدود ۱۰ هزار متر مربع انجام دادیم و برای این کار هزینه‌ی خاصی تعیین نکردیم، هر چه که در توان مدارس باشد از آنان دریافت می‌شود.

برخورد مردم، با شما به عنوان یک هنرمند مهاجر چگونه بود؟

نثار تاجیک: از بهترین بازخوردها، در مدارس بود که ابتدا نمی‌دانستند ما از قشر مهاجر هستیم ولی بعد از اینکه متوجه می‌شدند خیلی متعجب و خوشحال می‌شدند و بازخورد خیلی خوبی داشتند. حتی بعضی از مدارسی که نقاشی‌شان را انجام دادیم مدارس دوران تحصیل خودم بود. دبیر یکی از هنرستان‌های دخترانه که نقاشی روی دیوار آن را انجام می‌‌دادم، دبیر کلاس پنجم خودم بود بعد از شناخت من، آن هم در رشته‌ای که خودش استعداد مرا در آن دیده بود و مشوق من بود، بسیار ابراز خوشحالی کرد. کار نقاشی دیواری برای من علاوه بر یک منبع درآمد یک تجربه برای معرفی هنرمان به مردم است که بسیار لذت‌بخش است.

بازار کار هنرمندان چگونه است؟

نثار تاجیک: عمده‌ی درآمد من از همین نقاشی‌های روی دیوار، سفارشات تابلو، طراحی پرتره و… است و به نظرم برای کسی که استعداد و پشتکار داشته باشد خوب است ولی اگر زمینه‌ای برای فعالیت‌های رسمی مهاجرین فراهم شود تا بتوانند با نهادها و شرکت‌های مختلف قرارداد رسمی ببندند بازار کار بهتر می‌شود، در حال حاضر بیشتر کارهای ما به واسطه‌ی معرفی دوستان یا همکاری با بعضی نهادهای ایرانی است نه به صورت مستقل در پروژه‌های بزرگ.

آینده هنر و هنرمندان مهاجر را چگونه می‌بینید؟

نثار تاجیک: باوجود مشکلات زیادی که سر راه مهاجران قرار دارد به دلیل بعضی قوانین یا مسائل اقتصادی، من باز به این آینده خوش‌بین هستم چون می‌توانیم از تجربه‌های یکدیگر بهره ببریم و راه را برای تعامل بیشتر هموار کنیم تا آثار نوین و فاخری را خلق کنیم.

از تأثیر برگزاری نمایشگاه‌های مهاجران در جامعه‌ی ایران برایمان بگویید.

نثار تاجیک: طبق تجربه‌های خودم در این مدت، به نظرم برگزاری بیشتر این نمایشگاه‌ها تأثیر زیادی بر نگرش مثبت مردم و مسئولین ایران نسبت به جامعه‌ی مهاجرین دارد و آن نگاه منفی نسبت به مهاجرین را کمرنگ می‌کند. آنان پس از بازدید از این نمایشگاه‌ها پی می‌برند که چقدر اشتراک فرهنگی و هنری بین دو ملت وجود دارد و در کل می‌توان گفت برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی، تاریخی، هنری نقش بسیار موثری در صلح و دوستی بین دو ملت دارد.

چقدر نسل امروز مهاجر تمایل دارند تا هنر را به صورت تخصصی از طریق تحصیلات دانشگاهی فراگیرند؟

نثار تاجیک: تعدادشان محدود است، بسیاری از هنرجویان من تحصیلات دانشگاهی دارند اما هنر را به صورت تجربی آموختند نه از طریق دانشگاه. برای خلق یک اثر تخصصی حداقل یک هفته زمان نیاز است و طرح ایده‌ی آن اثر خودش زمان زیادی می‌طلبد تا بتوانی بین مفاهیم و سبک‌ها ارتباط برقرار کنی، تحصیلات تخصصی قطعا می‌تواند این مسیر را هموارتر کند.

ایده‌های شما در نقاشی‌هایتان چگونه شکل می‌گیرند؟

نثار تاجیک: عمده‌ی این ایده‌ها از مسائل موجود در جامعه منشأ می‌گیرند حالا این مسائل می‌توانند مسائل مطلوب و خوشایند باشند یا ناخوشایند، یا برگرفته از دغدغه‌های افراد جامعه یا خود هنرمند، که هر چقدر این دغدغه‌ها و درد‌ها عمیق‌تر باشند نقش پررنگ‌تری در خلق اثر هنری دارند مثل تأثیر یک عشق عمیق که در دل اشعار نهفته است. گاهی این ایده‌ها مثل خلق اثر هنری در سبک رئالیسم، برگرفته از یک منظره طبیعی است.

چه تعداد تابلو هنری در این مدت خلق کردید؟

نثار تاجیک: شاید حدود ششصد اثر البته بیشترشان فروخته شده است و تعدادی هم، تخصصی‌تر است و هنوز در نمایشگاه‌ها و گالری‌هایم به چشم می‌خورند.

فضای مجازی چه تأثیری در هنر داشته است؟

نثار تاجیک: این تأثیر هم مثبت بوده است هم منفی. در رابطه با تأثیر مثبت می‌توان گفت باعث آشنایی بیشتر مردم در هر جای دنیا با یک اثر هنری می‌شود، زمینه‌ای برای تبلیغات و آگاهی‌بخشی مردم می‌شود؛ اما از طرفی سبب کاهش تمایل بازدیدکنندگان در گالری‌ها و نمایشگاه‌ها می‌شود و این همان تفاوت بین عکس در فضای مجازی یا دیدن یک اثر هنری زنده است. یک عکس هرچقدر هم زیبا و با کیفیت باشد طبیعی‌تر و لذت‌بخش‌تر از خود آن اثر به صورت زنده نیست. به نظرم برای پی بردن به عمق مفاهیم اثر و حتی شناخت آثار هنری و سبک‌های مورد استفاده برای هنرآموزان و هنردوستان بازدید مستقیم از گالری‌ها و نمایشگاه‌ها ضروری است.

چه برنامه‌ای برای آینده دارید؟

نثار تاجیک: دوست دارم توفیق یابم تا اثرات فاخر و نابی در سبک‌های نوین خلق کنم و فرهنگ و هنر کشورم را به دنیا معرفی کنم و این میراث گران‌بها را به نسل‌های آینده بیاموزم، تلاش کنم تا از طریق مجمعی هنرمندان مهاجر کشورم را از سراسر دنیا دور هم جمع کنم تا بتوانیم با همکاری یکدیگر سبکی نوین برای افغانستان ابداع کنیم.

جناب نثار تاجیک از شما سپاسگزاریم.