به حُرمت زبان مادری

صدای خانم اسفندیاری برای چندمین بار توی کلاس می‌پیچد: بچه‌ها بنویسید، خوش‌خط و تمیز، بدون خط خوردگی. کودکان با لباس‌های رنگارنگ و جثه‌های کوچک‌شان روی نیمکت‌های آبی‌رنگ مدرسه نشسته‌اند و با صدای معلم، سریع روی دفترها خم می‌شوند. معلم تکرار می‌کند: «من یک کودک هستم» و جمله را آرام‌آرام هجی می‌کند: من… یک… کودک… هستم…

پس از چند ثانیه، بچه‌ها جمله را می‌نویسند، سرها را بالا می‌آورند و منتظر جمله‌ی بعدی می‌مانند. تنها اوست که به خاطر قد کوتاه‌اش ردیف اول نشسته و به تخته‌سیاه خیره مانده است. خانم اسفندیاری هم حواس‌اش به اوست. می‌داند که چند هفته‌ای بیشتر نیست که به خاطر شغل پدر، از شهر خودشان به این شهر آمده‌اند. گوشه‌گیر است و هنوز نتوانسته دوستی برای خودش پیدا کند. گاهی هم بچه‌ها به خاطر لهجه‌ی متفاوت‌، دستش می‌اندازند.

بالاخره قلم را روی کاغذ می‌بَرد. طنینِ صدای معلم در گوشش پیچیده است. به شنیدن این آواها عادت ندارد اما باید بنویسد. با بلندتر شدن صدای معلم، قلم را بیشتر در دستش فشار می‌دهد و تلاش می‌کند تا بنویسد، اما نمی‌تواند. تقصیر از کودک نیست. از معلم و زبان هم نیست. مشکل از دنیایی است که همه را یک‌رنگ و یک‌شکل می‌خواهد و در این دهکده‌ی به اصطلاح جهانی‌اش، با تسلط یک زبان واحد، جایی برای فرهنگ‌ها و زبان‌های بومی نیست. شاید از این جنبه، این روایت تنها داستان کودکی کُرد، تُرک، عرب، ترکمن یا بلوچ در ایران نباشد؛ حکایت کودکان مهاجری نیز باشد که هر چند به مدد تلاش والدین، در کشوری توسعه‌یافته‌ زیست می‌کنند اما خواندن و نوشتن به زبان مادری‌شان را هنوز نمی‌دانند و شاید هیچ وقت هم ندانند.

همه‌ی کودکان فارغ از این که کجای جهان باشند، حقِ خواندن و نوشتن به زبان مادری خود را دارند. از سال ۱۹۹۹، بیست‌ویکم فوریه هر سال به نام روز جهانی زبان مادری نام‌گذاری شده است. روزی که به ما یادآوری می‌کند که زبان، هویت ماست مثل رنگ پوست و چشم و نقشه‌ی ژنتیکی و ما ریشه‌های خود را در آن می‌یابیم. به بیان آلفونس دوده، نویسنده‌ی شهیر فرانسوی: «هر ملتی که زبان مادری خود را فراموش کند، مانند فردی زندانی است که کلید زندانش گم شده باشد.»

از منظر حقوقی هم در ماده ۵۲ اعلامیه‌ی جهانی حقوق زبانی (مصوب ۱۹۹٦)، به حمایت از زبان اقلیت‌ها و تکالیف دولت‌ها تاکید شده است. یکی از اسناد مهم دیگر که توسط یونسکو تهیه شده است، منشور زبان مادری است که مطابق آن همه‌ی شاگردان مدارس باید تحصیلات رسمی خود را به زبان مادری خود آغاز کنند.

مجله هفته به عنوان یک رسانه این افتخار را داشته است که در عمر بیش از یک دهه فعالیت خود، اهمیت این موضوع را علاوه بر شعار، در عمل هم نشان داده است. بخشی از محتوای ادبی هفته به زبان کُردی منتشر می‎شود؛ آقای خالد بایزیدی در این بخش شعرهای کردی را به فارسی و یا فارسی را به کردی ترجمه و ارائه می‎کند. در بخش آریانا نیز به همت آقای عبدالهادی تپاند هرازگاهی مطالب به زبان پشتو ارائه می‌شود. در سالهای گذشته در بیش از ۲۰۰ شماره بخش ثابتی از محتوی مجله به زبان ترکی منتشر می‌شد که خانم لیلی خاقانی گرامی مسئولیت این کار پرزحمت را به عهده داشت.

به امید روزی که همه ما حق تمامی کودکان جهان را برای یادگیری به زبان مادری‌ به رسمیت بشناسیم و این حق در قوانین همه‌ی کشورهای و عرف همه‌ی جوامع نهادینه شود.