نویسندگان:
حسن قضاوی
دکتر سمانه سلیمانی
بی‌گمان خورشیدگرفتگی یکی از زیباترین رویدادهای نجومی و محبوب‌ترین رویداد گردشگری نجومی است. هرکسی شاید فقط یک‌بار در زندگی‌اش دیدن کسوف را تجربه کند. در چند دهۀ اخیر هر جا قرار بوده سایه‌ی ماه به زمین برسد و مردمان را از دیدن خورشید در روز محروم کند، هزاران شیفته‌ی تماشای این رویداد بی‌نظیر از نژادها و فرهنگ‌های مختلف عازم آن ناحیه شده‌اند.
بر اساس فیزیک مداری ماه و خورشید و سیاره زمین، کسوف‌ها هرکدام با دیگری متفاوت‌اند. سایۀ ماه همچون پرنده‌ای بزرگ شما را به سرزمین‌ها و فرهنگ‌های مختلف می‌برد. هنوز بسیاری از مردم در جهان کسوف‌ها را خطرناک می‌دانند، مثل باور عمومی که زنان باردار برای نجات جنینشان نباید به هنگام گرفت به کسوف نگاه کنند یا باور عمومی دیگری که کسوف‌ها بر انسان اثرات شدید روانی می‌گذارند.
خورشیدگرفتگی چیست؟
کسوف یا خورشیدگرفتگی هنگامی رخ می‌دهد که زمین، ماه و خورشید در یک خط قرار می‌گیرند. در این هنگام ماه مانع رسیدن نور خورشید به بخشی از سیاره زمین می‌شود. کسانی که در این بخش قرار می‌گیرند درواقع در سایه ماه قرار دارند و خورشید از دید آنها پنهان می‌ماند؛ اما چون هم ماه حرکت می‌کند و هم زمین به دور خود می‌چرخد، این سایه نیز روی زمین حرکت می‌کند. به مسیر حرکت سایه روی زمین مسیر کسوف می‌گویند.
به طور کلی هرگاه جسمی فضایی جلوی نور خورشید را بگیرد، می‌گوییم گرفت رخ داده است؛ بنابراین هنگامی‌که به عنوان مثال زمین مانع رسیدن نور خورشید به ماه می‌شود ماه‌گرفتگی یا خسوف رخ می‌دهد.
سایه‌ای که ماه یا زمین می‌سازند به‌صورت مخروطی است که از دو بخش تشکیل می‌شود: مخروط تمام سایه و ناحیه نیم‌سایه. فقط زمانی کسوف کامل را می‌بینید که در قسمت تمام سایه که بسیار کوچک‌تر از نیم‌سایه است، قرار بگیرید. در کسوف کامل خورشید کاملاً پشت ماه قرار می‌گیرد و فقط تاج خورشیدی که بیرونی‌ترین لایه‌ی جوّ آن است دیده می‌شود.
به‌دلیل اینکه خورشید منبع نور گسترده‌ای است، با قرارگیری ماه جلوی خورشید، در پشت ماه سایه و نیم‌سایه ایجاد می‌شود. افرادی که در قسمت سایه قرار می‌گیرند شاهد کسوف کامل و افرادی که در قسمت نیم‌سایه قرار می‌گیرند شاهد کسوف جزئی هستند. امتیاز تصویر Jennifer Siben, Indiana University Bloomington
به علت حرکت سریع سایه ماه روی زمین مدت گرفت کامل هیچ‌گاه از 7.5 دقیقه بیشتر نمی‌شود. کسانی که در نیم‌سایه قرار می‌گیرند ناظر کسوف جزئی خواهند بود، یعنی فقط بخشی از چهره‌ی خورشید را پوشیده خواهند دید، آن هم البته با استفاده از عینک‌های مخصوص یا به طور غیرمستقیم.
پهنای کل سایه روی زمین حدود 7000 کیلومتر است، اما پهنای تمام سایه روی زمین هیچ‌گاه از 270 کیلومتر بیشتر نمی‌شود. هرچه از ناحیه تمام سایه دورتر شویم میزان کمتری از چهره‌ی خورشید پشت ماه پنهان می‌ماند. خارج از ناحیه‌ی سایه هیچ کسوفی مشاهده نمی‌شود.
هنگام کسوف کامل، خورشید کاملاً پشت ماه قرار می‌گیرد، چراکه اندازۀ آنها از روی زمین اتفاقاً به یکسان دیده می‌شود. درواقع، خورشید بسیار بزرگ‌تر از زمین و ماه است. قطر خورشید بیش از 100 برابر قطر زمین و 400 برابر قطر ماه است؛ اما در عوض خورشید به همان نسبت، یعنی 400 برابر از ماه دورتر است. به همین دلیل است که ما هر دو را به یک اندازه می‌بینیم. جالب اینجاست که اگر قطر ماه فقط 224 کیلومتر کمتر بود، دیگر کسوف کامل نمی‌دیدیم.
وضعیت خورشیدگرفتگی 20 اسفند 1403 در جهان
در روز 8 آوریل 2024 نوار باریک کسوف در اقیانوس آرام از 37 کیلومتری جزایر مارکزاس شروع شده و سپس در سمت شمال شرقی از کشورهای مکزیک، ایالات‌متحده آمریکا و کانادا عبور می‌کند و در اقیانوس اطلس به پایان می‌رسد.
برای رؤیت کسوف کامل باید در نوار گرفت قرار بگیریم. هرچقدر به مرکز این نوار نزدیک‌تر باشیم مدت‌زمان قرارگیری در سایه ماه بیشتر است. بقیه مناطق در اطراف نوار گرفت شاهد کسوف جزئی هستند. امتیاز تصویر: GreatAmericanEclipse.com
این خورشیدگرفتگی اولین کسوف کامل در کانادا پس از 26 فوریه 1979 (پس از 45 سال)، اولین خورشیدگرفتگی در ایالات‌متحده از 21 اوت 2017 خواهد بود. کسوف 8 آوریل تنها خورشیدگرفتگی کامل در قرن بیست و یکم است که در آن کل مکزیک، ایالات‌متحده و کانادا شاهد آن خواهند بود.
مسیر کسوف 8 آوریل 2024 مشابه کسوف 2017 آمریکاست؛ اما زاویۀ مسیر منحنی شکل نوار گرفت قدری متفاوت است اما دو نوار گرفت همدیگر را قطع می‌کنند.
وضعیت خورشیدگرفتگی 20 اسفند 1403 در کانادا
8 آوریل نوار گرفت خورشید پس از طی مسیر از ایالات‌متحده آمریکا وارد کانادا می‌شود، رویداد نادری که تا سال 2044 میلادی دیگر در کانادا اتفاق نمی‌افتد. سرزمین‌های آتلانتیک کانادا شانس بعدی خود را برای دیدن کسوف کامل در می 2079 امتحان می‌کنند.
کلیه افرادی که در نوار باریک مسیر گرفت به عرض 100 تا 115 کیلومتر قرار می‌گیرند می‌توانند حدود 2 الی 3 دقیقه در سایه ماه بمانند و آسمان را تیره و تار مانند شب ببینند.
شهرهای کینگستون، براکویل، بلویل، کورنوال و شرق انتاریو در امتداد مرز کانادا و ایالات‌متحده، مکان‌هایی هستند که شرایط برای مشاهده خورشیدگرفتگی کامل مهیا خواهد بود. با مراجعه به سایت www.timeanddate.com می‌توانید از جزئیات دقیق رصدی مکان خود در زمان خورشیدگرفتگی مطلع شوید.
سایۀ ماه پس از عبور از ایالات‌متحده آمریکا وارد مناطق مرزی کشور کانادا می‌شود. امتیاز تصویر: timeanddate.com
اما مانند تمامی برنامه‌های گردشگری نجومی این خورشیدگرفتگی زیبا نیز به آب و هوا بستگی دارد، زیرا پوشش ابری آسمان می‌تواند بر رصد ما تأثیر بسزایی بگذارد.
با توجه به نوار گرفت و ورود آن به مرزهای کانادا مناطقی که زیر سایۀ کامل ماه می‌روند شامل:
- Fredericaton, New Brunswick
- Gander, Newfoundland and Labrador
- Grand Falls-Windsor, Newfoundland and Labrador
- Miramichi, New Brunswick
- Montreal, Quebec
در این مناطق بر اساس پیش‌بینی پوشش ابرناکی در زمان کسوف montreal و grand falls شرایط بهتری را دارا می‌باشند و شانس رصد خورشیدگرفتگی در آنجا بیشتر است.
کینگستون طولانی‌ترین زمان خورشیدگرفتگی کامل را با بیش از سه دقیقه تاریکی تجربه خواهند کرد. طبق گفته دانشگاه کوئینز، این اولین بار در 700 سال گذشته است که این شهر شاهد یک خورشیدگرفتگی کامل و آخرین بار تا سال 2399 خواهد بود.
چگونه خورشیدگرفتگی را رصد کنیم؟
جدا از اینکه بدانیم کسوف چگونه رخ می‌دهد و پیچیدگی‌های مربوط به نحوه‌ی وقوع آن را بفهمیم، خودِ تماشای کسوف لذت‌بخش و بسیار شوق‌انگیز است. تلاش کنید با برنامه‌ریزی به تماشای کسوف بروید. مطمئن باشید ازآنچه خواهید دید به شگفت خواهید آمد. فراموش نکنید شگفتی ازآنچه در طبیعت روی می‌دهد لازمۀ پرسش در مورد طبیعت است و پرسش نخستین گام برای درک و کشف قوانین طبیعت است.
برای رصد خورشیدگرفتگی ابتدا مسیر و نقشۀ کسوف را بررسی نمایید و شهر محل سکونت خود را پیدا کنید. آیا محل سکونت شما در مسیر خورشیدگرفتگی قرار دارد؟
هر میزان به مرز وقوع و عدم وقوع خورشیدگرفتگی نزدیک باشید درصد کمتری از گرفت کامل را شاهد خواهید بود.
اگر ابزار رصدی در اختیار ندارید چشم غیرمسلح را در معرض امواج زیان‌بار غیرمرئی خورشید یعنی فرابنفش و فروسرخ قرار ندهید. استفاده از ابزارهایی مانند شیشۀ جوشکاری و فلاپی دیسک و سی دی و دی‌وی‌دی و فیلم رادیولوژی یا شیشه اندودد به هیچ وجه از ورود این امواج مضر نمی‌کاهند. عینک‌های مخصوصی برای رصد خورشیدگرفتگی وجود دارد یا فیلترهایی به نام مایلار که بسیار معروف هستند. البته فیلترهای شیشه‌ای نیز برای رصد با دوربین دوچشمی یا تلسکوپ در بازار لوازم نجومی موجود است.
استفاده از عینک‌های مخصوص خورشیدگرفتگی در هنگام کسوف (امتیاز تصویر: Ottawa.ctvnews.ca, photo by Eric Gay)
اگر هیچ فیلتری ندارید، رصد غیرمستقیم خورشیدگرفتگی را توصیه می‌کنیم. ساخت جعبۀ تاریک با لوازم بازیافتی یا عدسی‌ها یا تلسکوپ‌هایی با فاصله کانونی کم که اندودد نشده باشند برای رصد غیرمستقیم خورشید خوب هستند.
چگونگی ساخت جعبه تاریک برای رصد کسوف (امتیاز تصویر آژانس فضایی کانادا)
هرگز دوربین عکاسی را به‌صورت مستقیم یا با آداپتور به سمت خورشید نگیرید و حتماً از فیلترهای مناسب استفاده کنید. سعی کنید تا از خورشیدگرفتگی ساده پروژه‌ای علمی بسازید. مشخصات موردنظر را با جی‌پی‌اس یادداشت کنید و در صورت امکان از ساعت اتمی استفاده کنید. استفاده از زمان‌سنج یا کرونومتر دقیق بین برخوردها دقت بیشتری به کار شما می‌دهد. اکنون می‌توانید با دقت زیاد منتظر برخوردها باشید و پس از ثبت دقیق و یافتن خطای جی‌پی‌اس از وبگاه‌های مرتبط، می‌توانید با دقت بیشتر برخورد اول و چهارم خورشیدگرفتگی را به‌دقت ثبت و با نرم‌افزاری قوی مقایسه کنید.
گردشگری با هدف رصد خورشیدگرفتگی
رصد خورشیدگرفتگی کامل اگر از مناطق نسبتاً قابل‌دسترسی عبور کند می‌تواند به یک موقعیت گردشگری انبوه تبدیل شود. خورشیدگرفتگی میلیون‌ها گردشگر مبتنی بر طبیعت را در مقاصدی که برای رصد مناسب هستند جذب می‌کند. از سوی دیگر، جشن‌ها و گردهمایی‌های خورشیدگرفتگی در جوامع میزبان فرصتی برای برگزاری جشنواره‌های بزرگ فراهم می‌کند، زیرا خورشیدگرفتگی کامل به عنوان یک رویداد، گردشگران و سرمایه‌گذاری‌ها را به مقاصد جذب می‌کند.
منابع:
ارسال نظرات