قاشقی برای صلح: تأملی در نگاه صلح‌آمیز بومیان به طبیعت

نویسندگان: فرشید سادات‌شریفی و سارا اندرسون

ویرایش: عباس محرابیان

داستان یک ضیافت: بومیان چطور قرارداد می‌بستند؟

کتاب «استعاره‌هایی که با آن زندگی می‌کنیم» (Metaphors We Live By) که سال ۱۹۸۰ منتشر شد، از کتاب‌های کلاسیک و مرجع در علوم انسانی و به‌ویژه «زبان‌شناسیِ شناختی» قلمداد می‌شود. جان‌مایهٔ کتاب این است که با هر نگاه و با هر استعاره‌ای با جهان مواجه شوی، مغز نیز جهان را همان‌طور خواهد دید؛ اگر استعاره‌ها تیره و خصمانه باشند، مغز نیز چاره‌ای جز باور به تیرگی و تباهی ندارد، و به‌عکس، اگر استعاره طیف‌محور (به‌دوراز تقسیم جهان به دو قطب سیاه‌وسفید) باشند، مغز نیز صلح‌آمیزتر و واقع‌گراتر جهان را خواهد شناخت. استعارهٔ «قاشقی برای صلح» که در بحث از معاهدات بومیان تشخصی دارد و همواره از آن یاد می‌شود، نمونه‌ای برجسته از این اهمیت «زبانی» و «شناختی» و «رفتاری» استعاره‌هایی است که برای فهم جهان از آن‌ها استفاده می‌شود.

بومیان در قراردادهایشان (چه بین خودشان و چه با اروپاییان) همیشه به دو اصل عمده نظر داشته‌اند: اول، احترام به «مادرْزمین» (mother nature) که به معنای استفادهٔ محترمانه و غیرطمعکارانه از مواهب زمین و طبیعت است و براساس آن باید فقط به‌قدر نیاز خود برداری و چیزی به‌جای آنچه برداشته‌ای به زمین برگردانی؛ و دوم، سعی در تقسیم عادلانه‌ای همهٔ منابع بین طرفین.

استعارهٔ «ظرفی با یک قاشق» (Dish with a spoon) در این بستر پدید آمد و به‌ویژه انجام آن در سال ۱۷۰۱ خبرساز شد: ماجرا ازاین‌قرار است که دو گروه از مردمان بومی دربارهٔ شیوهٔ قراردادنویسی با اروپاییان اختلاف داشتند. برخی از این گروه طرفدار معامله با فرانسوی‌ها بودند و برخی دیگر به‌طرف انگلیسی تمایل داشتند؛ نهایتاً تصمیم گرفتند با برپایی یک ضیافت، همهٔ طرف‌های اروپایی را متوجه دو اصل عمدهٔ پیش‌گفته کنند.

بنابراین دورهم جمع شدند؛ اما در این ضیافت خبری از میزهای بزرگ، سفره‌های رنگارنگ و خوراک‌های متعدد نبود؛ بلکه به‌جای همهٔ این‌ها دیگ بزرگی در میان بود و هرکس کاسهٔ کوچک و قاشقی داشت تا سهم خود را از دیگ برگیرد. و در این حرکت چند استعارهٔ هوشمندانه وجود داشت:

اول: هر کس سهمی محدود (کاسه‌ای کوچک) داشت و باید به‌قدر کاسه‌اش از دیگ برمی‌داشت تا غذا به همه برسد.

دوم: آن‌ها فقط قاشق‌های برگرفته از طبیعت داشتند و نه چنگال یا کارد؛ زیرا شما با کارد و چنگال می‌توانید دیگران را بترسانید یا زخمی کنید اما یک قاشق جایگزینی است که بشر طماع نیاز داشته و دارد تا به سهم خود قانع باشد و به صلح پایبند بماند.

«معاهدات بومیان» (indigenous treaties) موافقت‌نامه‌هایی هستند که حقوق، مسئولیت‌ها و روابط ساکنان نخستین آمریکای شمالی و دولت‌های فدرال و استانی آمریکا و کانادا را مشخص می‌کنند. آن‌ها اساس روابط بین افراد بومی و غیربومی را تنظیم می‌کنند. اگرچه بسیاری از این معاهدات بیش از یک قرن پیش امضا شده‌اند، اما (دست‌کم بر روی کاغذ) این تعهدات امروز هم معتبرند.

جالب است بدانیم که فقط در استان انتاریو بیش از ۴۶ معاهده و موافقت‌نامه وجود دارد و می‌توان حدس زد در سرتاسر کانادا و آمریکا، تعدد و تنوع و پیچیدگی آن‌ها چقدر است.

در سال ۱۷۶۳، پس از آن‌که بریتانیا فرانسه را در سرتاسر آمریکای شمالی شکست داد و مستعمرات فرانسه تحت سلطهٔ بریتانیا درآمدند، جورج سوم پادشاه بریتانیا با انتشار اعلامیه‌ای سلطنتی، ادعای حاکمیت خود را بر سرتاسر آمریکای شمالی اعلام کرد و تصریح کرد مردم بومی برای زندگی و استفاده از این سرزمین نیاز به کسب اجازه و بستن قرارداد با دولت پادشاهی بریتانیا دارند.. این اعلامیه زمینه را برای انعقاد معاهداتی بین دولت پادشاهی بریتانیا و مردم بومی فراهم کرد.

معاهدهٔ «فورت نیاگارا» (Treaty of Fort Niagara) که سال ۱۷۶۴ بسته شد، ازجمله معروف‌ترین معاهدات اولیه بود، که بر روابط صلح‌آمیز بین انگلیس و ملل نخستین (First Nations) تمرکز کرد و دوستی بین دولت و بومیان را تأیید کرد و گسترش داد. هدف این معاهده حمایت از روابط نظامی و تجاری بین طرفین بود. بسیاری از ملل نخستین با حمایت از انگلیس در جنگ ۱۸۱۲ بین آمریکا و کانادا (که در آن موقع کشور واحدی نبود و از مستعمرات انگلیس تشکیل شده بود) و تضمین بقای مستعمرات انگلیس در آمریکای شمالی، از این اتحاد پشتیبانی کردند.

متأسفانه علی‌رغم وعده‌های مندرج در معاهدات اولیه و همکاری بومیان در حفظ صلح،، آنان توسط سیاست‌های استعماری که برای بهره‌کشی، جذب و ریشه‌کن کردن آن‌ها طراحی شده بود، هدف قرار گرفتند (مانند شبانه‌روزی‌های بومیان که پیش‌تر بدان‌ها پرداخته‌ایم).

از سال ۲۰۱۶، دولت انتاریو با برگزاری «هفتهٔ آگاهی از معاهدات بومیان» (Treaties Recognition Week) در تلاش است تا اعتماد و روابط خود را با شرکای معاهده یعنی مردم بومی بازسازی کند.