گفت‌وگوهای متعدد ازجمله با نیلوفر احمدی، نیّره دوستی، فریبا کلهر، استاد مهرانِ راد، جناب مهدی فلاحی و سایه اقتصادی‌نیا از آن جمله بود و بسیار هم مورد لطف و استقبال شما عزیزان قرار گرفت. در گامِ بعد و طی سه شماره، به اهمیت تولیداتِ صوتی به‌ویژه «پادکست» در کاربردی‌کردن ادبیات پرداختیم.
آنچه در این شماره می‌خوانید، حاصل هم‌سخنیِ ما با فعال ادبی شهر تورنتو امیر خادم است. او که دکتری و پسادکتری ادبیات دارد و در دانشگاه تورنتو مشغول فعالیت علمی‌ادبی است، در جایگاه میزبان و تولیدکننده و گویندهٔ پادکست «فردوسی‌خوانی» در میان اهالی فرهنگ و مردم ادب‌دوست بسیار شناخته و تا آنجا که کار او امروز بی‌تردید محبوب‌تربن پادکست ادبی به زبان فارسی و جزوِ ده پادکست برتر در کل موضوع‌هاست که در مدتی کوتاه، حتی بیش از پیش‌بینی‌های خود او شنونده و مقبولیت یافته است.
به مناسبت این روزهای اسفند که بوی شاهنامه می‌دهد و مصادف با سالگرد اتمام تدوین شاهنامه با امیر خادم دربارهٔ این کوشش وی که به‌تازگی هم یک‌ساله شده، مصاحبه‌ای کرده‌ایم و امیدواریم ادب‌دوستانِ بیشتر و بیشتری را با «فردوسی‌خوانی» آشنا کند و آن را پی بگیرند. عید نوروز و حال‌وهوای وطنی‌اش هم فرصت خوبی است اگر تا به حال «فردوسی‌خوانی» را نشنیده‌اید.
آقای امیر خادم گرامی چه شد که برای تحصیل و کار به این سوی جهان آمدی؟
رشته‌ای که من قصد تحصیل در آن داشتم ادبیات تطبیقی بود که در ایران چندان شناخته‌شده نیست. برای همین در سال 2011 میلادی در مقطع دکترای دانشگاه آلبرتا در این رشته ثبت‌نام کردم. بعدازآن هم در دانشگاه تورنتو به‌عنوان پژوهشگر پسادکترا استخدام شدم.
بارقه‌های کارِ فرهنگی‌ادبی از کجا به سراغ شما آمد؟
من از سال‌های دانشجویی در ایران در امور ادبی و هنری فعال بودم ولی ساخت پادکست در سال گذشته صرفاً نتیجهٔ یک علاقهٔ شخصی به شاهنامه بود که برخلاف انتظار اولیه بسیار مقبول افتاد. در ابتدا فکر می‌کردم حداکثر چند صد نفر مخاطبان ثابت کار باشند ولی رقم فعلی چندین برابر آن است.
در اینهمه شاخه‌های مختلف کار و کوششت چه شد که این مسیر به‌سمت کار پادکست رفت؟
علاقهٔ من به فردوسی سابقهٔ طولانی دارد. در سال‌های اخیر رسانهٔ پادکست رشد زیادی داشته که من را به فکر برد که شاهنامه را در قالب پادکست بخوانم. کمی که تحقیق کردم دیدم هیچ پادکستی به فارسی یا انگلیسی دقیقاً به آن ساختاری که من در ذهن داشتم ساخته نشده. پادکست‌های ادبی یا تاریخی انگلیسی معمولاً داستانی را به زبان معاصر تعریف می‌کنند و پادکستی که فقط شعر بخواند ندیدم. این شد که آستین زدم بالا.
ساختار و بخش‌ها و اهداف «فردوسی‌خوانی» چیست و تا کی ادامه دارد؟
هدف ساده است. خواندن شاهنامه از اول تا آخر. ساختارش هم به همان سادگی. ابتدا قصدم این بود که هر قسمت بین بیست تا سی دقیقه باشد ولی در عمل اکثر قسمت‌ها حدود چهل دقیقه شد. پادکست احتمالاً حدود صد و هفتاد تا صد و نود قسمت خواهد داشت. بعد از هر بیست قسمت هم یک قسمت اضافی پخش می‌شود که در آن درباره شاعر و کتابش برای دوستداران حرف می‌زنم. قسمت اضافی همراه قسمت بیست درباره تاریخچه و منابع شاهنامه بود. قسمت چهل به سراغ زندگی فردوسی رفت و قسمت شصت هم دربارهٔ شیوه‌های تصحیح شاهنامه و مشکلات آن خواهد بود.
با این حساب تا سالِ ۱۴۰۰ خورشیدی، مهمان فردوسی‌خوانی خواهیم بود. این به قسمت تاریخیِ شاهنامه برمی‌گردد؟
داستان‌های زیادی در شاهنامه هست که فارسی‌زبانان با جزییات آنها آشنا نیستند و حجم دقیقشان را نمی‌دانند. مثلاً داستان نبرد دوازده رخ و بعدازآن جنگ بزرگ کیخسرو و افراسیاب روی‌هم حدود سی تا چهل قسمت خواهند بود. قسمتهای تاریخی شاهنامه هم احتمالاً حدود پنجاه تا هفتاد قسمت ممکن است بشود.
و اینکه برای بعد از «فردوسی‌خوانی» برنامه‌تان چیست؟
فعلاً برای بعد از شاهنامه خواندن برنامه دیگری ندارم. دوستان زیادی آثار ادبی فارسی دیگر را برای خواندن معرفی می‌کنند که البته از سر لطف است ولی فعلاً هیچ تصمیمی برای برنامه‌ریزی یک پادکست بعد از فردوسی‌خوانی ندارم.
و از زاویه‌ای دیگر: لطفاً در جایگاه کسی که به‌نوعی مروّج ادب زبان و فارسی هستید، بفرمایید آیا «پادکست» معادلِ فارسی ندارد که شما هم آن را به کار می‌برید؟
من هنوز معادلی برایش نشنیدم. چون این کلمه در انگلیسی هم تازه است برای معادل‌سازی فارسی از اساتید فرهنگستان زبان و ادب باید کمک جست.
تولید و تداوم پادکست هزینه‌بَر است. چطور هزینه‌هایش را تأمین می‌کنید و سهمِ حمایت‌های فرهنگیِ دولت و یاری‌های مردمی را در پیشبردِ کار چگونه می‌دانید؟
از حدود دو ماه پیش در سایت Patreon یک حساب درست کردم که آدرس آن را در وب‌سایت پادکست و جاهای دیگر گذاشتم. دوستان ساکن خارج از ایران لطف کردند و کمک‌های مالی خودشان را از این حساب به دست من می‌رسانند که بخش اعظم آن صرف هزینهٔ سرویس ذخیرهٔ فایل‌های صوتی می‌شود و همین‌طور هزینهٔ نگهداری از وب‌سایت پادکست. انتظاری از دولت برای کمک ندارم. ترجیح می‌دهم برای چنین کاری سراغ هیچ ارگان و ساختار رسمی، چه در ایران و چه خارج از ایران، نروم و کار کاملاً مستقل باقی بماند.
ارتباط دوسویهٔ مهاجرت با این کوشش آهسته و پیوستهٔ شما چه بوده؟ به تعبیر دیگر: تأثیرش را بر زندگیِ خود و هم‌زمان در جامعه چه می‌دانید؟
از ایرانیان خارج از کشور پیام‌های محبت‌آمیز زیادی گرفته‌ام که مایهٔ شادی و مباهات است. قصد من از ابتدا آشتی دادن ایرانی‌ها با شاهنامه یا بالا بردن روحیهٔ ملی‌گرایی نبود. صرفاً می‌خواستم کتاب شاهنامه را بدون هیچ توضیح اضافه‌ای بخوانم ولی به‌هرحال این استقبال دوستان ایرانی که از کشور دور افتاده‌اند و احساسات وطن‌دوستانه‌شان با این اثر اوج می‌گیرد برای بنده مایهٔ خوشحالی است.
آمارِ شنیده‌شدنِ «فردوسی‌خوانی» تا کنون به چه صورت بوده است؟
آمار مجموع قسمتهای پادکست تا پایان ماه دی از حدود یک میلیون دانلود رد شد. آمار تلگرام البته دقیق نیست و من به تأسی از علی بندری از فرمول پنجاه‌درصد استفاده می‌کنم (یعنی رقم آمار زیر هر نوشته را تقسیم بر دو می‌کنم برای درآوردن احتمال تعداد دانلود). قاطبهٔ شنوندگان من در تلگرام هستند که با در نظر گرفتن متوسط سنی مخاطبان که از عرف معمول پادکست‌ها بالاتر است چیز عجیبی نیست. گرچه بهتر است از نرم‌افزارهای شنیدن پادکست استفاده شود ولی دوستانی که کار با تلگرام برایش راحت‌تر است می‌توانند از همین مسیر تا انتها کار را پیش بگیرند.
چه آمار شگفت و غرورانگیزی! شاهنامه‌پژوهان بنام هم بازخوردی گرفته‌اید؟
دوستی که با آقای دکتر علی رواقی (نویسنده کتاب فرهنگ شاهنامه) نسبت خانوادگی دارد با من تماس گرفتند و گفتند چند قسمت از این پادکست را به ایشان نشان دادند و ایشان هم علی‌الظاهر پسندیدند که مایه خوشحالی بنده است.
لطفاً از راه‌های مختلف شنیدنِ «فردوسی‌خوانی» و دسترسی به آرشیوِ آن نیز برای ما بگویید.
تمام مسیرهای متعارف شنیدن پادکست این کار را هم به‌طور کامل پخش می‌کنند، به‌غیراز سرویس ساوندکلاد که به دلیل مخارج زیاد ازش منصرف شدم. علاوه بر این، در تلگرام هم یک شبکه دارم با نام Readingferdowsi. وب‌سایت این پادکست هم با آدرس مستقیم readingferdowsi.com که تمام قسمت‌ها در آن هم مستقیم قابل‌شنیدن است.
رویکرد شما به ایرادها و نکته‌گیری‌ها چگونه است؟
من در کل پذیرندهٔ همه جور نظری هستم و تلاش می‌کنم در حد توان به همه در توییتر، اینستاگرام، یا از طریق ایمیل جواب بدهم. درباره اشتباهات آنچه مهم است دوری از اشتباهات اساسی است که به فهم اثر لطمه اساسی بزند. در هر قسمت حدود سیصد بیت می‌خوانم که اگر در میانش حدود دو یا سه غلط در تلفظ باشد ایرادی ندارد. به دو دلیل زیاد روی غلطهای جزیی تمرکز نمی‌کنم. اول، فرصت من در هر هفته محدود است و اگر بخواهم روی اشکال‌های قسمتهای قبل وقت بگذارم فرصت ضبط قسمتهای جدید گرفته می‌شود. دوم، در چند مورد پیش آمده که شنوندگان ایرادهایی را مطرح کرده‌اند که خود آنها ایراد داشته و من ترجیح می‌دهم وارد مناقشه با مخاطب نشوم. البته ایرادهایی هم بوده که کاملاً به جا تذکر داده شده.
برای بیشترشناساندن کارتان، در آینده برنامه و نشستی هم ترتیب داده‌اید؟
من از برنامه و نشست و سخنرانی و جشنواره و گردهم‌آیی و میزگرد و این قبیل مسائل ذاتاً دورم و به‌ندرت علاقه‌ای به شرکت در آنها دارم. همه مزیت پادکست به‌عنوان رسانه در این است که تمام این مسیرهای رسمی را دور می‌زند و مستقیم می‌رود به سراغ مخاطب.
و سخن پایانیِ ناگفته…
سخنی نیست غیر از تشکر از تمام دوستان شنونده که به بنده لطف دارند و در مورد ایرادهایی که گاه در خواندن اشعار دارم خطاپوشانه برخورد می‌کنند.
نمونه‌هایی از نظرهای کاربران توییتر درباب این پادکست و میلیونی‌شدن آمار شنیده‌شدن آن
بابی‌میرزا
از تاثیر کارت بگم که شهرکتاب و فرهنگسرای ابن سینا، یه بخش مخصوص رو به فردوسی و آنچه به فردوسی مربوط بود به‌اضافه شاهنامه‌خوانی برای کودکان اختصاص دادند.
Ash.gb
بچه که بودیم جمعه به عشق فیلم سینمایی تلویزیون شبکه یک سیما لحظه شماری می کردیم؛ الآن به عشق پادکست فردوسی. خیلی خوب پیشرفت کردیم به لطف شما جناب خادم عزیز. نفست گرم مَرد.
زورو
دختر من کلاس اوله، روز یادگرفتن حرف س اولین کلمه پیشنهادیش به معلمش رستم بود. کلی به شما تشکر بدهکارم بابت آوردن شاهنامه به سفر و دشت و دمن رفتن ما. من و همسر تنهایی پادکست زیاد گوش میدیم، فردوسی خوانی تنها پادکستیه که با هم گوش میدیم. پایدار بمونین ایشالا.
علی بندری (از پیشگامان پادکست فارسی)
در این هزاروچند سالی که از کار فردوسی می‌گذره، چند تا حرکت اینطوری بوده که تونسته باشه اینهمه آدم رو با شاهنامه مأنوس کنه؟ کارت و اسمت به حق جاودان و ماندگار می‌شه امیر خادم. هنیئاً لَک.
ارسال نظرات