کانادا ریدز؛ مناظره‌‌ی ملی کانادایی‌ها درباره‌ی ادبیات

اگر مثل من کرم کتاب باشید و هم‌زمان مهاجری باشید از کشوری که حتی سوی رانتی و دولتی ادبیات و فرهنگ در آن کم‌تر قدر دیده، در برخورد با این پدیده متعجب خواهید شد؛ «کانادا ریدز» یکی از تحسین‌برانگیزترین اتفاقات دنیای کتاب، در قلب فضای ادبی پربار کانادا است. رویدادی سالانه‌ که به نام فرعی «مبارزه‌ی کتاب‌های برگزیده» معروف است. برنامه‌‌ای رادیو-تلویزیونی که چالش‌ها و گفت‌وگوهایی شورانگیز آغاز می‌کند. کانادا ریدز تنها یک مسابقه نیست؛ پدیده‌ای فرهنگی است که به مرور هویت مردم کانادا را شکل می‌دهد، و مهر تأییدی ا‌ست بر اهمیت داستان‌گویی در صورت‌بندی هویت ملی کانادایی. هر سال این مبارزه‌ی ادبی، مردم «سفیدیِ بزرگ شمال» از ساحل شرق تا ساحل غرب را به خواندن دعوت می‌کند و علاقمندان بسیاری را به بازخوانی ادبیات سال گذشته‌ی کشورشان دعوت می‌کند. کانادا ریدز، از دریچه‌ی بحث و مناظره، نه تنها وزن و اثر کتب برگزیده‌ی سال را تعیین می‌کند، بلکه در مقیاسی بزرگ‌تر آموزش نقد و الگویی برای همه‌فهم کردن تفکر انتقادی پیش روی مخاطبان یک کشور می‌گذارد.

ایده‌ی نخست کانادا ریدز در سال ۲۰۰۱ و توسط شرکت پخش کانادایی (CBC)، یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های رسانه‌ای کانادا شکل گرفت. نخستین خبرها از تشکیل مناظره‌ای ادبی در سطح ملی نشان می‌داد. در آن دوران «نیاز به ترویج ادبیات کانادایی و پرورش گفت‌وگوی ملی درباره‌ی کتاب» محور اصلی این ایده بوده است. نتیجه‌ی این پیگیری، برنامه‌ای منحصر به فرد بود که به عنوان بزرگ‌ترین رقابت ادبی کانادا شناخته شد. ایده ساده اما قدرتمند بود؛ انتخاب پنج کتاب کانادایی از سبک‌ها و ژانرهای متنوع، انتخاب پنج مدافع سرشناس و مواجهه‌ی نظرات آن‌ها در یک چالش جذاب برای تعیین کتابی که تمام مردم کانادا باید آن را بخوانند.

کانادا ریدز دارای فرمتی منظم است که در طول چند روز با پخش زنده از CBC Radio، CBC Television و پلتفرم‌های آنلاین مختلف اجرا می‌شود. نخست یک پنل از متخصصان ادبی و سلبریتی‌های فرهنگی، همراه با تولیدکنندگان برنامه، پنج کتاب کانادایی را انتخاب می‌کنند که تنوع فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی کشور را منعکس کنند. این کتاب‌ها اغلب شامل ژانرهای مختلفی از داستانی و غیرداستانی تا شعر و خاطراتند. در مرحله‌ی بعد پنج شخصیت مشهور کانادایی، از بازیگران و موسیقی‌دانان تا سیاستمداران و روزنامه‌نگاران، به عنوان مدافع انتخاب می‌شوند. هر دفاع‌کننده به جانبداری از یکی از پنج کتاب منتخب بحث و استدلال می‌کند و تلاش می‌کند طرفداران چهار کتاب‌ دیگر را متقاعد کند که کتاب مورد نظر او بهتر از بقیه است. 

در طول چند قسمت، طرفداران کتاب‌ها باید برای نقدها و نظرات منفی دیگران و مجری برنامه استدلال‌های خود را مطرح کنند و تلاش کنند نظر مخاطب عام برنامه و بینندگان را به سوی کتابی که طرفداری‌اش را می‌کنند جلب کنند. این چالش‌ها فقط به گفت‌وگو درباره‌ی ارزش‌های ادبی کتاب محدود نمی‌شوند، بلکه بررسی تماتیک و ساختاری کتاب‌ها، نثر، پلات و شخصیت‌پردازی اثر و همچنین اهمیت اجتماعی و تأثیر عاطفی هر اثر را نیز شامل می‌شوند.

در پایان هر قسمت از چالش، پنل داوران، شامل؛ برنده‌های قبلی و متخصصان ادبی، به رأی‌گیری برای حذف یک کتاب از رقابت می‌پردازند. این فرآیند تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که تنها یک کتاب باقی بماند و به عنوان کتاب «کانادا ریدز» سال انتخاب شود. آمار نشان می دهد که در اغلب برگزیده شدن در این رقابت باعث افزایش میلیونی فروش کتاب و اقبال بی‌مانند نویسنده‌ی آن می‌شود. دفاع‌کننده‌ی برنده نیز از این موفقیت‌ها بی‌نصیب نمی‌ماند و بُرد و اهمیت نظراتش در فرهنگ کتاب‌خوانی کانادا افزایش می‌یابد.

کانادا ریدز نه تنها یک رقابت ادبی چالشی و دوستانه است، بلکه پدیده‌ای فرهنگی است که تأثیرات گسترده‌ای بر جامعه و ادبیات کانادایی دارد. یکی از اهداف اصلی کانادا ریدز شناساندن نویسندگان کانادایی و آثارشان به مخاطبان است. با انتخاب کتاب‌های متنوع از مناطق و زمینه‌های مختلف، برنامه به نمایشگاهی از غنای ادبی کانادا کمک می‌کند. چالش‌ها و بحث‌ها در کانادا ریدز به تحلیل ادبی محدود نمی‌ماند، بلکه به موضوعاتی مانند هویت ملی، عدالت اجتماعی و افزایش تنوع فرهنگی کشور کمک می‌کند و عامه‌ی مردم را تشویق می‌کند تا در مکالمات اندیشمندانه حول و حوش کتاب‌ها شرکت کنند. همچنین دریافت عنوان کانادا ریدز فروش کتاب را افزایش بالا می‌برد و چرخه‌ی اقتصاد نشر را برای ناشر و نویسنده‌ی آن برای همیشه تغییر دهد. این می‌تواند برای نویسندگان نوظهور به نقطه‌ای حیاتی در روند کار حرفه‌ای‌شان تبدیل شود و برای نویسندگان برجسته نیز انگیزه‌ای قوی برای شرکت در این مسابقه ایجاد کند.

فضای ادبی کانادا در بسیاری موارد متأثر و ملهم از ادبیات آمریکایی‌ است. کانادا ریدز نقطه‌ی بازگشت ادبیات کانادا به ارزش‌ها و اصول دموکراسی کانادایی و ترویج حساسیت‌های بیشتر فرهنگ کانادایی به بحث تنوع فرهنگی و نژادی، حفاظت از طبیعت و سرمایه‌های ملی کانادا و حقوق اقلیت‌های جنسی، نژادی و مذهبی کانادایی‌ است. کانادا ریدز در طول سالیان برگزاری تلاش کرده حساسیت‌های ویژه‌ی فرهنگ کانادایی را بیش از پیش ارج بگذارد و تفاوت‌های خود را با ادبیات و فرهنگ صرفاً امریکایی جشن بگیرد. در این مسیر هم از شرکت مناظره‌کننده‌های مشهور ملی بی‌بهره نمی‌ماند تا توجه به برنامه و تأثیرات آن را افزایش دهد. این دفاع‌کنندگان از پلتفرم‌های خود برای ترویج ادبیات کانادایی استفاده می‌کنند و برنامه را به خارج از حلقه‌های ادبی گسترش می‌دهند.

نگاهی کوتاه به پنج کتاب مطرح شده در مناظره‌ی کانادا ریدز:‌

اغلب خواننده‌ها به سبک یا ژانر خاصی علاقه دارند و مطالعات نشان می‌دهد عموماً از محدوده‌ی امن آن سبک و ژانر ویژه دور نمی‌شوند. از کارکردهای جالب کانادا ریدز در صنعت نشر کانادا، تلاش برای مواجه کردن خوانندگان با سبک‌ها و کتاب‌هایی‌ است که شاید در حالت معمول هرگز سراغش نروند. کانادا ریدز ۲۰۲۳ در فاصله‌ی ۲۷ تا ۳۰ مارچ گذشته رخ داد و برگزیده‌ی پنج کتاب پیشنهادی در مناظره‌ای بسیاری چالشی و جذاب معرفی شد.

پنج کتاب مرحله‌ی نهایی این جایزه:

 ایستگاه یازده (Station Eleven) نوشته‌ی امیلی سنت جان مندل که مایکل گری‌آیز در مناظره از آن دفاع کرد:

تصور کنید آنفلوآنزایی خاص ۹۹.۶ درصد از جمعیت کره‌ی زمین را نابود کند. پس از گذر از فاجعه، معدود بازماندگان کره‌ی زمین در شهرها و نقاط دور در جمعیت‌هایی پراکنده و کوچک به زندگی‌شان ادامه می‌دهند. برخی در انبارهایشان اسلحه و غذا و دارو جمع می‌کنند و عده‌ای هم به دنبال کتاب و نمایشنامه‌ها هستند و سفری در شهرهای بازمانده‌ی آمریکای شمالی شروع می‌کنند و تئاتر اجرا می‌کنند. از همین‌جاست که به گمانم امیلی سنت جان مندل، با سبک نوشتار و نثر خود کتاب را از افتادن در مسیر صدها فیلم و شوی تلویزیونی مشابه نجات می‌دهد و به آن رویه‌ای تازه و فلسفی می‌دهد و اثر را به نوعی واکاوی هنر در جامعه‌شناسی انسان معاصر تبدیل می‌کند.  این کتاب توسط نشر هارپر کالینز به بازار عرضه شده.

مرغابی‌ها (Ducks) نوشته‌ی کیت بیتون که متی روچ مدافع آن بود:

تنها اثر غیرداستانی در لیست کوتاه امسال، «مرغابی‌ها» یک کتاب خاطره‌نگاری-تصویرگری بود که توسط کیت بیتون نوشته و تصویرسازی شده و داستان سال‌هایی را که او در معادن نفت آلبرتا کار می‌کند، روایت می‌کند. اگر شما هم انیمه یا کامیک‌استریپ ورق زده باشید، این انتخاب از طرف کانادا ریدز، خوانشی متفاوت از روایت و داستان پیش روی شما خواهد گذاشت. کتابی که برخلاف اغلب کامیک بوک‌ها یا نوشته‌جات مشابه، طبیعتی غمگین دارد و اثری تاریک به نظر من می‌آمد. بیتون از شهر کوچک نواسکوشا شغلی در معادن نفت-شنی آلبرتا می‌پذیرد تا بدهی دانشجویی خود را بپردازد. او نه تنها شخصیت‌هایی متنوع را به تصویر می‌کشد، بلکه واقعیت‌های صنعت نفت کانادا و تبعیض و خشونت جنسی آمیخته با فرهنگ شغلی این رشته را نیز پیش روی چشم مخاطب می‌کشد. وقتی اولین بار لیست کوتاه را دیدم، حقیقتش فکر کردم لابد برای فضا دادن به این نوع کتاب‌ها هم به هر صورت جایی برایش گشوده‌اند. پنجاه صفحه‌ی ‌اول کتاب را ایستاده و در کتابفروشی خواندم تا یادم افتاد بهتر است اول پولش را بپردازم. توانایی روایت داستان بیتون و کیفیت و جزییات تصاویر از همان صفحات اول شما را از محیط جدا می‌کند. ناشر کتاب هم Drawn & Quarterly Publications است.

گرینوود (Greenwood) نوشته‌ی مایکل کریستی که توسط کیگن کانور تریسی به رقابت پرداخت:

این یکی هم رمانی دیستوپیایی بود که به این فهرست راه پیدا کرد. کتاب پیش‌تر هم سر و صدای بسیاری کرده بود، در جوایز متعددی از جمله جایزه‌ی مهم گیلر در ۲۰۱۹ به فهرست نهایی راه پیدا کرده بود و برنده‌ی جایزه‌ی آرتور الیس در ۲۰۲۰ شده بود. قصه‌ی اصلی گرینوود در سال 2038 آغاز می‌شود و روایت پس از انهدام محیط زیست جهان را پیش می‌گیرد. کتاب با جیک گرینوود آغاز می‌شود، جایی که به عنوان یک راهنمای تور در یک جزیره دورافتاده کار می‌کند و داستانی آرام و خزنده با نثری بسیار فاخر و باکیفیت را پیش می‌برد. از آن‌جا کتاب به گذشته بازمی‌گردد و داستان سه نسل قبلی گرینوود و ارتباطات آن‌ها با طبیعت را روایت می‌کند. این داستان در مورد مفاهیم خانواده و گاهی اوقات چگونگی شکل گرفتن خانواده است. اما نقطه‌ی تفاوت آن با داستان‌های بزرگ و شاه‌پیرنگ‌های شجره‌نامه‌ای، ارتباط عمیق و تنگانگ این خاندان با طبیعت است. وقتی اولین بار این کتاب را دیدم، با خودم فکر کردم چقدر طول می‌کشد تا چنین چیزی را تمام کرد؟ کتاب بیش از ۵۰۰ صفحه است. با این حال، زمانی که به انتهای رمان نزدیک می‌شدم، دوست داشتم که دوباره ۵۰۰ صفحه دیگر داشتم، و هنوز آماده‌ی خداحافظی از خانواده گرینوود نبودم. کریستی مهارتش را در بافتن شاخه‌های یک شجره خانوادگی پیچیده به وضوح در این رمان نشان می‌دهد. با این حال هنوز در انتهای رمان در یک جمله می‌توانم بگویم این رمانی‌ است در تجلیل از درخت! این کتاب را پنگوئن رندوم هاوس منتشر کرده است.

گوتیک مکزیکی (Mexican Gothic) نوشته سیلویا مورنو-گارسیا با دفاع جانانه‌ی تسنیم گیدی:

یک رمان وحشت گوتیک در دهه ۱۹۵۰، گوتیک مکزیکی داستان دختری جوان به نام نئومی را روایت می‌کند که بعد از دریافت نامه‌ای نگران‌کننده به روستا می‌رود تا به کارهای دخترعمه‌اش رسیدگی کند. رمان اگرچه به ویژگی‌های ژنریک این سبک در توصیف خانه‌ای بزرگ در ارتفاعات یک تپه و فضای مرموز، تاریک و مه‌آلود پای‌بند است، ولی به سرعت خط و ربطی متفاوت به خود می‌گیرد. هنگام ورود به خانه‌ی مرموز، به سرعت متوجه می‌شود که دخترعمه‌اش حال خوبی ندارد و خانواده‌ی شوهرش رفتارهای مشکوکی از خود نشان می‌دهند. از همین‌جا روند روایت در زیر لایه‌های خود به تفاوت‌های نژادی و استعمار جنسیتی و نژادی می‌پردازد و قهرمان داستان باید در فضایی بسیار پرتشنج و سریع رازهای این خانه را کشف کند و خودش و دخترعمه‌اش را نجات دهد. کتاب ضرباهنگ سریعی دارد و روند رشد و تحول نئومی در مواجهه و تلاش برای حل مشکلات از یک سو و شخصیت‌بخشی به خانه‌ی مرموز از سوی دیگر دوگانه‌ای بسیار جذاب در ساختار رمان پدید آورده. کتاب توسط پنگوئن رندوم هاوس به بازار بین‌المللی ارائه شده است.

پاسخگوی تلفنی (Hotline) نوشته دیمیتری نصرالله که توسط گردیپ پندهرارائه شد:

در مونترال در دهه‌ی ۱۹۸۰، داستان کتاب ماجرای مادری تک‌فرزند به نام مونا را دنبال می‌کند که سعی دارد به زندگی در کشور جدیدش عادت کند. مونا، که از جنگ داخلی لبنان فرار کرده است، با پسر کوچک خود به مونترال می‌رسد و با تسلطی که به زبان فرانسه دارد به سرعت در یک مرکز مشاوره تلفنی کار پیدا می‌کند. مونا در اولین شغل کانادایی خود به عنوان اپراتور خط تلفن مرکز کاهش وزن، خود را در مرکز چالش‌های زنان کانادایی و فرهنگ زیبایی در آمریکای‌شمالی می‌یابد. آنچه در این داستان پرکشش و دلپذیر می‌خوانید نه تنها داستان بازسازی زندگی اوست، بلکه ماجراهای تمام مشتریانی که حین کار در خط تلفن با آن‌ها صحبت می‌کند نیز در تار و پود رمان روایت می‌شود. این کتاب داستانی زیبا و پراحساس است درباره‌ی عشق، مرگ و انسانیت. نصرالله برای نوشتن این رمان از داستان مادر خود الهام گرفته است. جزییات شهریِ مونترال به ویژه توصیف زیبایی‌ها و مشکلات آن در زمستان تجربه‌ای کم‌نقص از زندگی در مونترال ارئه می‌کند و شهر به عنوان عنصری جدایی‌ناپذیر از خط روایت مطرح می‌شود. ناشر رمان هم اپسلاناد بوکز است.

و سرانجام در سی‌ام مارچ ۲۰۲۳، رمان تصویری (گرافیک ناول) «مرغابی‌ها» نوشته‌ی کِیت بیتون پس از چند روز مناظره و رقابت نفس‌گیر با رای سه بر دو، رقابت نهایی را از «ایستگاه یازده» نوشته‌ی امیلی سن‌ جان مندل بُرد و به عنوان کتاب برگزیده‌ی کانادا ریدز ۲۰۲۳ تاج‌گذاری شد.