مهاجرت به ایران خوشنویسی را در افغانستان احیا کرد

درباره محمدحسین احمدی

محمدحسین احمدی متولد ۱۳۵۷ در ولایت دایکندی افغانستان است. وقتی چهار و نیم سال داشت همراه خانواده‌اش به ایران مهاجرت کرد. عشق به خوشنویسی از زمان نوجوانی محمدحسین را به سوی کلاس‌های آزاد خطاطی هدایت کرد. تلاش و همتش باعث شد در همان سال‌های آغازین پیشرفت قابل توجهی در این هنر داشته باشد. همزمان با ادامه فراگیری خطاطی، تدریس در همین زمینه را در مدارس خودگردان مهاجران افغان را شروع کرد که یکی از فعالیت‌های مهم او در ابتدای مسیر هنری‌اش بود. تدریس، برگزاری نمایشگاه‌های مختلف هنری برای هنرمندان افغانستانی، شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی و داخلی و همکاری با مراکز فرهنگی و هنری بخشی از ۲۵ سال فعالیت مداوم فرهنگی و نمادی از دغدغه‌های این استاد خوشنویس مهاجر است.

استاد احمدی باور دارد، مهاجرت به ایران سبب شده است که هنرمندان زیادی در عرصه خوشنویسی رشد کنند به دلیل اینکه مهاجرین هم از فضای آرام و امن‌تری نسبت به عزیزان داخل افغانستان برخوردار بودند و هم می‌توانستند از حضور استادان تراز اول خوشنویسی ایران بهره ببرند. این رشد تأثیر زیادی در احیای هنر خوشنویسی در افغانستان داشته است. استادانی که امروزه در افغانستان در این عرصه مشغول هستند، اکثراً کسانی هستند که از ایران بازگشته‌اند. محمدحسین احمدی هم می‌خواهد در کشور خودش سهم پررنگی در تدریس و انتقال هنر خوشنویسی به علاقه‌‌مندان، گسترش مراکز هنری، معرفی بیش از پیش فرهنگ و هنر کشورش داشته باشد، کاری که اکنون در دوران مهاجرت به آن مشغول است.

آقای محمدحسین احمدی گرامی چه عاملی سبب شد به سمت هنر خوشنویسی بروید؟

محمدحسین احمدی: وقتی در مقطع راهنمایی درس می‌خواندم، کلاس هنر جزء یکی از درس‌های ما بود. محتوای درس هنر بیشتر نقاشی بود. به خاطر علاقه‌ای که نسبت به خوشنویسی داشتم، از معلم خود می‌خواستم به من اجازه بدهد، خوشنویسی کار کنم. در آن زمان هیچ شناختی نسبت به هنر خوشنویسی نداشتم و بخاطر علاقه‌ام ابتدا با مداد خوشنویسی را طراحی و سپس رنگ می‌کردم. تا اینکه در سال ۱۳۷۴ در کلاس‌های آزاد خوشنویسی ثبت‌نام کردم و از آن زمان هنر خوشنویسی بخش جدایی‌ناپذیر زندگی من شده است و واقعاً با آن زندگی می‌کنم روح مرا جلا می‌بخشد و خیر و برکاتش هم شامل حال من و زندگی‌ام شده است. 

چه مدت است که به کار تدریس مشغول هستید؟

محمدحسین احمدی: تا سال ۱۳۸۰ خوشنویسی و در کنارش نقاشی تدریس می‌کردم ولی از ۱۳۸۰ نقاشی را رها کردم و همه انرژی خود را صرف خوشنویسی کردم. من بیست و پنج سال است که هم آموخته‌ام و هم در حد توانم در خدمت علاقه‌مندان به هنر خوشنویسی بوده‌ام و به یاری خداوند همچنان در این مسیر خواهم بود. 

دنیای هنر خوشنویسی چگونه است؟

محمدحسین احمدی: بسیار زیبا و سرشار از عشق و معنویت است اما در خصوص فراگیری آن عرض کنم که خوشنویسی برخلاف ظاهر آن هنر دیریاب است و زمان زیادی را می‌طلبد که خط از آب و گل درآید و وارد دنیای حرفه‌ای شود و از طرفی هم عریان است، یعنی خط با یک مرکب مشکی بر روی یک کاغذ سفید بدون هیچ‌گونه رنگ و لعابی به نمایش گذاشته می‌شود و برای بهتر دیده شدن خط چیز دیگری دخیل نیست. ما در خوشنویسی تذهیب و رنگ‌گذاری داریم ولی این کارها در اطراف حروف و کلمات اجرا می‌شود و اگر یک حرف و یا کلمه‌ای به درستی اجرا نشده باشد با هیچ هنر دیگری قابل ترمیم و یا بهتر دیده‌شدن نیست به همین خاطر خط فقط خودش است و خودش، و اینگونه است که عریان به نمایش گذاشته می‌شود و به دلیل اینکه این هنر همه‌ی معیارهای زیباشناسی مثل ریتم، تقارن و توازن و… را با خود دارد و از همه مهم‌تر با حال خوش و معنویت نگاشته می‌شود. یکی از زیباترین هنرهای بصری است که هر بیننده‌ای را به تحسین وامی‌دارد، حتی کسانی که قادر به خواندن آن نیستند مثل ساکنین سایر کشورها مجذوب این هنر می‌شوند. هنرمند عاشق با نوشتن عشق‌بازی می‌کند وقتی شروع به نگارش می‌کند گاهی اصلاً متوجه گذر زمان نمی‌شود و اینگونه است که دیریابی و سختی‌های مسیر فراگیری هنر خوشنویسی سهل و آسان می‌شود. نکته بسیار بااهمیت در هنر خوشنویسی معنویت و معرفت است. خوشنویسان به دلیل کتابت کلام وحی، کلام و اشعار بزرگان همزمان با فراگیری فنون و تکنیک‌های اجرا از چشمه جوشان معنویت و معرفت هم بهره‌مند می‌شوند و مسیر کمال را طی می‌کنند به همین خاطر است اگر کسی عاری از معنویت و معرفت باشد هرچند که بتواند کلمات را به درستی بنویسد ولی سخت است که او را هنرمند بنامیم.

برایمان از کسانی بگویید که مشوق شما بودند؟

محمدحسین احمدی: پدرم و دیگر اطرافیانم با تعریف‌شان از خطی که می‌نوشتم سبب تشویقم می‌شدند. اما خودم از خط‌هایی که می‌نوشتم واقعاً لذت می‌بردم و فکر می‌کنم این خودش یک عامل مهم بود، در آن زمان من آثار مختلف خود را برای دیگران هدیه می‌دادم و خوشحالی و رضایت آنان باعث ایجاد انگیزه و انرژی در من می‌شد. شما می‌دانید که مردم افغانستان از دیرباز برای هنر خوشنویسی ارزش خاصی قائل بودند و هستند و به کسی که خط خوبی داشت، توجه ویژه‌ و خاصی داشتند. این نشان می‌دهد که مردم ما بسیار زیباپسند هستند. البته همه انسان‌ها زیبایی را دوست دارند. خداوند هم زیباست و زیبایی را دوست دارد. 

از دیدگاه بسیاری از هنرمندان هنر خوشنویی افغانستان و ایران بسیار نزدیک به یکدیگر هستند، نظر شما چیست؟

محمدحسین احمدی: ایران و افغانستان از گذشته یک ملت بوده‌اند و فرهنگ و هنر مشترکی دارند. من همیشه می‌گویم کسی نمی‌تواند فرهنگ افغانستان و ایران را از یکدیگر جدا کند. خوشنویسی هنر مشترک بین ایران و افغانستان است. تفاوت اندکی در فرهنگ افغانستان و ایران می‌بینیم. همانطور که بین تهران تا اراک و دیگر شهرهای مختلف فاصله فرهنگی وجود دارد. پس تفاوت بین تهران تا کابل پذیرفتنی است. هنر خوشنویسی نیز بخشی از این فرهنگ است. انتظار داریم این هنر بتواند وحدت و همدلی در بین ملت‌ها را محکم‌تر از قبل کند و باور دارم هنر این توانایی را دارد، چون از منزلت و جایگاه والایی در بین ملت‌های ایران و افغانستان برخوردار است و هنرمندان این دو کشور نیز بسیار ارتباط صمیمی با یگدیگر دارند و این یک ظرفیت عظیم است که باید مورد توجه جدی‌تر مسئولین و دلسوزان دو کشور قرار بگیرد البته کارهایی انجام شده ولی واقعاً کافی نیست و ما تا رسیدن به یک وضعیت و شرایط مطلوب فاصله زیادی داریم و این تلاش همه جانبه و مستمر می‌خواهد.

تأثیر مهاجرت بر زندگی شخصی و حرفه‌ای شما چطور بوده است؟

محمدحسین احمدی: تأثیر مهاجرت را می‌توانیم به دو جنبه مثبت و منفی در نظر بگیریم. ما جزء کسانی بودیم که از جنگ و ویرانی گریختیم و سرزمین خود را رها کردیم و در کشور دیگری مهاجرت کردیم. ایران فضای مناسب و آرامی برای مهاجران در طی این سال‌ها بوده است. استادان خوبی برای فراگیری هنر و دانش دارد. این موضوع باعث رشد مهاجران در عرصه‌های گوناگونان بخصوص هنر شده است. در کنار تأثیرات مثبت می‌توانیم به تأثیرات منفی مهاجرت هم اشاره کنیم. هنرمندان مهاجر از حقوق و خدماتی که شامل حال یک هنرمند ایرانی می‌شود برخوردار نیستند. هنرمندان مهاجر نمی‌توانند در نمایشگاه‌های بین‌المللی که نیاز به رفت و آمد در کشورهای ثالث دارد، شرکت کنند. برای مثال ما نمی‌توانیم به پاریس برویم و نمایشگاه برگزار کنیم چرا که قوانین مهاجرتی به ما هنرمندان چنین اجازه‌ای را نمی‌دهد. هنرمندان خوشنویسی خیلی متبحر و توانا هستند و محدودیت‌ها سبب شده که نتوانند هنر خود را در عرصه بین‌المللی نمایش دهند. من به عنوان شخصی که سال‌هاست در عرصه هنر فعالیت دارم، نمی‌توانم بدون برگ تردد در استان‌های مختلف ایران رفت و آمد داشته باشم و حتی استان‌هایی هست که با برگه تردد هم نمی‌شود وارد آن شد زیرا برای اتباع ممنوع است به عنوان مثال اگر یک جشنواره در استان آذربایجان برگزار شود ورود به آن استان برای ما ممنوع است و حق رفت و آمد نداریم. یک هنرمند ایرانی بیمه می‌شود اما این بیمه شامل حال ما نمی‌شود زیرا اولین نیاز این بیمه کد ملی است. هنرمندان مهاجر حق تدریس رسمی ندارند و نمی‌توانند با مراکز آموزشی قرارداد رسمی داشته باشند و یا استحدام شوند، و مهم‌تر از همه به هنرمندان مهاجر مجوز داشتن گالری و یا آموزشگاه را نمی‌دهند تا به صورت مستقل به فعالیت بپردازند. 

با توجه به اینکه شما هنرجویان زیادی را در عرصه هنر خوشنویسی داشته‌اید و دارید، انگیزه جوانان مهاجر را نسبت به این هنر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

محمدحسین احمدی: به دلیل جایگاه خاص خوشنویسی در بین مردم و فرهنگ ما، علاقه‌مندی در بین مردم مخصوصاً جوانان بسیار زیاد است و همین علاقه و انگیزه‌ است که تعداد زیادی از جوانان با مسائل و مشکلات فراوانی سعی می‌کنند که این هنر را فراگیرند و آن را به صورت جدی دنبال کنند. ما اکنون هنرمندان جوان زیادی در رشته‌های مختلف داریم که در سطح خوبی کار خلق می‌کنند.

ایران فضای آرامی برای هنرمندان مهاجر بوده است.

همانطور که اشاره کردید، وجود بستر مناسب در ایران سبب رشد هنرمندان مهاجر شده است، این رشد چه تأثیری بر هنر خوشنویسی در داخل افغانستان داشته است؟

محمدحسین احمدی: این کاملاً هویداست که مهاجرت سبب شد که هنر خوشنویسی در افغانستان احیا شود. هنرمندان مهاجر با استفاده از محضر استادان برجسته و فضای آموزشی در ایران موفق شدند در سطح بالای آموزش خوشنویسی را فراگیرند و به افغانستان بازگردند. هنر خوشنویسی در افغانستان ریشه تاریخی دارد اما این هنر در سال‌های جنگ کم‌رنگ و بی‌رمق شده بود. خوشنویسان ما مخصوصاً دوستان هنرمندی که از ایران بازگشته‌اند با مهارت خود توانستند جان دوباره به هنر خوشنویسی افغانستان ببخشند. آنها با تلاش خود بار دیگر هنر خوشنویسی را در افغانستان احیا کردند.

شما آینده هنرمندان خوشنویس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

محمدحسین احمدی: ما هنرمند خوشنویس خوب کم نداریم و جوانان بسیاری داریم که مشغول به فراگیری هنر خوشنویسی هستند. من به همه آنها افتخار می‌کنم. جوانان مهاجر با وجود اینکه مشکلات فراوانی دارند همچنان به آموختن هنر خوشنویسی ادامه می‌دهند. آنها با وجود مسائل و مشکلات مسیرشان توانستند وارد میدان عمل شوند. این موضوع قابل ستایش است. جوانان ما به خاطر سخت‌کوشی‌ بسیار خوش‌آتیه هستند و مطمئنم آینده این هنر و هنرمندان ما درخشان است. ابتدا آرزو کنیم که صلح و آرامش و یکدیگرپذیری در وطن ما برقرار شود تا عرصه برای فعالیت هنرمندان ما مهیا شود.

در این سال‌های فعالیت با چه موانعی روبه‌رو بودید؟

محمدحسین احمدی: جمله‌ای را جایی خوانده‌ام دقیق یادم نیست که از چه کسی بود. آن جمله این بود «هر کسی که نتواند از حرفه خود کسب درآمد کند به ناچار آن را از دست می‌دهد» این گفته کاملاً بجاست. بزرگترین موانع برای من و دوستان هنرمندم این هست که مثل دوستان هنرمند ایرانی‌مان نمی‌توانیم از حرفه خودمان با مجوز رسمی امرار معاش کنیم. البته وقتی انسان مهاجر می‌شود مشکلات بخش جدایی‌ناپذیر مهاجرت است و در همه کشورها هم هست، البته کم و زیاد دارد. 

شرایط مهاجران از گذشته تا کنون چه تغییری کرده است؟

محمدحسین احمدی: شرایط رفاهی مهاجران نسبت به گذشته یعنی سال‌های اول مهاجرت و اقامت هموطنان ما، تغییر کرده است و رفاه در بین مهاجران نسبت به گذشته بهتر و بیشتر شده است. مهاجران در حوزه‌های مختلف هنری و فرهنگی رشد فراوانی داشته‌اند. درصد قشر بی‌سواد در بین مهاجران کاهش یافته است. تعداد افراد تحصیل‌کرده مهاجرین افزایش فراوانی داشته است. برخی از مهاجران که به لحاظ مالی توانایی داشتند موفق شدند که وارد حوزه‌های مختلف اقتصادی شوند و این تغییر به چشم می‌خورد. خوب در حوزه ادغام اجتماعی نیاز به کار بیشتری از سوی متولیان است و در حوزه‌های برخورداری از خدمات و تسهیلات نیز مهاجرین با برادران و خواهران ایرانی‌شان قابل مقایسه نیستند نکته مهم این است که نسل دوم و سوم ما از بلاتکلیفی رنج می‌برند در حالی که در دهه اول مهاجرت این موضوع خیلی وجود نداشت. این‌ها تغییراتی هست که فعلاً به ذهنم می‌رسد.

چه عاملی هنر خوشنویسی را تهدید می‌کند؟

محمدحسین احمدی: عامل اصلی تهدید، اقتصاد این هنر است. اقتصاد این هنر آن‌طور که لازمه‌ی آن است سر و سامان نیافته است. نکته بعدی عدم توجه و حمایت کافی مسئولین از این هنر است به عنوان مثال همانند ایران ما تاکنون قوانین و یا بخشنامه‌هایی که درجه‌های هنری را معادل‌سازی می‌کنند، نداریم. این درحالی است که یک هنرمند برای حرفه‌ای شدن باید چند دهه زحمت بکشد و اگر این موارد باشد سبب ایجاد انگیزه برای هنرمندان و هنرجویان می‌شود و نبود آن بی‌انگیزگی ایجاد می‌کند که خود تهدید محسوب می‌شود و یا اینکه در افغانستان ما با کمبود و یا نبود موزه هنر خوشنویسی روبرو هستیم. نبود موزه و گالری و عدم نگهداری آثار و معرفی هنر باز خودش تهدیدی برای این هنر است که سبب خاموشی این هنر در طول تاریخ می‌شود. همچنین در چاپ کتاب‌های هنری مخصوصاً خوشنویسی ما بسیار ضعیف عمل کردیم که اینها بخشی از تهدیدهایی است که بر سر هنر خوشنویسی سایه افکنده است.

چه برنامه‌هایی برای آینده دارید؟

محمدحسین احمدی: کمک به توان‌افزایی هنرمندان جوان، گسترش فعالیت‌های نمایشگاهی، تدریس و راه‌ندازی مراکز فرهنگی و هنری و اینکه بیشتر یاد بگیرم تا بتوانم بیشتر و باکیفیت بهتر هنر خوشنویسی را به علاقه‌مندان انتقال دهم.

آقای محمدحسین احمدی گرامی از شما سپاسگزاریم.