مارگارت اتوود و جادوی کلمات

نیاز سلیمی

این مقاله تأثیر ماندگار مارگارت اتوود را بر حقوق زنان با تمرکز بر دستاوردهای ادبی، فعالیت‌های گفتاری و تلاش‌هایش برای تقویت صدای زنان و توانمندسازی نسل‌های آینده، بررسی می‌کند.

مارگارت اتوود، نویسنده‌ی مشهور کانادایی، غول ادبی معاصر ما است که نوشته‌های پربارش خوانندگان بسیاری را در سراسر جهان جذب کرده و تحت تاثیر قرار داده است.  سفر ادبی اتوود، که در 18 نوامبر 1939 در اتاوا متولد شده، با خلاقیت بی‌نظیر، داستان‌سرایی رویایی و بینش عمیق در مورد شرایط انسانی همراه بوده است. اتوود در طول زندگی حرفه‌ای‌اش به ژانرهای مختلفی از جمله رمان، شعر، داستان کوتاه، مقاله و داستان‌های تخیلی تسلط داشته و در آثارش اغلب به موضوع‌‌هایی نظیر فمینیسم، محیط زیست، عدالت اجتماعی و تلاقی فناوری و شرایط انسانی پرداخته است.

زندگی اولیه و تأثیرات

زندگی اولیه‌ی اتوود به طور قابل‌توجهی بر سبک نوشتن او و مضامین مورد علاقه‌اش، تأثیر داشته است. او که در مناطق روستایی کانادا بزرگ شده است، عمیقا قدردان طبیعت است و این موضوع در نوشته‌هایش نمودی واضح دارد. اشتیاق پدرش به حشره‌شناسی او را شیفته‌ی علم و زیست‌شناسی کرد و همین شیفتگی بعدها در داستان‌های خیالی او بیانی آشکار یافت.

نوشته‌های اولیه

حرکت آکادمیک اتوود با هوشیاری استثنایی و عشق عمیق به ادبیات آغاز شد. او در دانشگاه تورنتو تحصیل کرد و بعدها مدرک کارشناسی ارشد زبان انگلیسی را از کالج رادکلیف گرفت و همان‌جا آثار چندین نویسنده‌ی مشهور را بررسی کرد. این فعالیت‌های آکادمیک مهارت‌های نویسندگی او را تقویت کردند و پایه‌ای شدند برای دستاوردهای ادبی آینده‌اش.اتوود در مراحل اولیه‌ی کارش اولین مجموعه شعر و چندین رمانش را منتشر کرد. اگرچه آثار اولیه‌ی او مورد تحسین منتقدان قرار گرفت، اما این رمان «زن خوراکی» بود که در سال 1969 به دلیل انتقاد شدیدش از نقش‌های جنسیتی و انتظارات اجتماعی، شهرتی گسترده برایش به ارمغان آورد.

«داستان ندیمه» و فمینیسم

در سال 1985، اتوود اثری را منتشر کرد که به عنوان نمادین‌ترین و تأثیرگذارترین اثر او شناخته می‌شود؛ «داستان ندیمه».  این رمان دیستوپیایی که در جمهوری خیالی گیلاد اتفاق می‌افتد، جامعه‌ای را بررسی می‌کند که در آن حقوق زنان به طور سیستماتیک سلب شده است. کاوش رمان در مورد حقوق باروری، ستم جنسیتی و بنیادگرایی مذهبی، خوانندگان را تحت تأثیر قرار داد و موقعیت اتوود را به عنوان نویسنده‌ی برجسته‌ی فمینیست تثبیت کرد.

تاثیر فمینیسم اتوود

فمنیسم در طول زندگی حرفه‌ای اتوود، همواره موضوع محوری آثار او باقی ماند. نوشته‌های او صدای حاشیه‌نشینان و محرومان است و در خدمت توانمندسازی زنان و به چالش کشیدن هنجارهای اجتماعی عمل می‌کنند. آتوود از طریق روایت‌های متفکرانه‌اش، خوانندگان را تشویق می‌کند تا ساختارهایی را که نابرابری و ستم را تداوم می‌بخشند، به طور انتقادی بررسی کنند.

کاوش در موضوعات زیست‌محیطی

مارگارت اتوود فراتر از مضامین فمینیستی خود، عمیقا به اهداف محیط‌زیستی نیز متعهد بوده است. در رمان"Oryx and Crake" اتوود دنیایی پساآخرالزمانی را به تصویر می‌کشد که تخریب محیط زیست، طمع شرکت‌ها و مهندسی ژنتیک ویرانش کرده‌اند. این داستان پرسش‌هایی فوری درباره‌ی مسئولیت بشر در قبال سیاره‌ی زمین و پیامدهای بالقوه‌ی پیشرفت‌های بی‌نظیر فناوری را مطرح می‌کند.

تنوع و تقاطع در آثار اتوود

شخصیت‌های اتوود به ‌عنوان نویسنده‌ای که متقاطع بودن را می‌پذیرد، از پس‌زمینه‌ها و تجربه‌هایی مختلف حاصل می‌شوند. او به طرزی ماهرانه هویت‌ها و دیدگاه‌های مختلف را به هم می‌پیوندد و به دامنه‌ی فراگیریِ آن‌ها می‌افزاید و پیچیدگی‌های وجود انسان را به تصویر می‌کشد. خصوصیات شخصیت‌های اتوود، چه در زمینه‌ی نژاد، جنسیت، یا میراث فرهنگی، منعکس‌کننده‌ی بافت متنوع و غنی جامعه‌اند.

مارگارت اتوود و حقوق زنان

تلاش برای توانمندسازی زنان، برای چندین قرن مبارزه‌ای حیاتی و مداوم بوده است و افراد زیادی زندگی‌شان را وقف حمایت از برابری جنسیتی کرده‌اند. در میان این قهرمانان، مارگارت اتوود با آثار ادبی و فعالیت‌های فکری‌‌اش به جنبش حقوق زنان کمک‌هایی استثنایی کرده است. اتوود به عنوان نویسنده‌ای فمینیست و منتقد اجتماعی، از نوشته‌هایش به عنوان ابزاری قدرتمند برای برجسته کردن و به چالش کشیدن نظام‌های مردسالارانه، استفاده کرده است.

کاوش ادبی و مضامین فمینیستی اتوود

مشارکت‌های ادبی مارگارت اتوود در پیشبرد اهداف حقوق زنان بسیار مؤثر بوده است. اتوود در سراسر مجموعه‌ی گسترده‌ی آثارش به مضامین پیچیده‌ی فمینیستی می‌پردازد و نقدهایی روشنگرانه از نابرابری جنسیتی، خودمختاری تولید مثل و انقیاد زنان در زمینه‌های مختلف ارائه می‌کند. رمان‌های « داستان ندیمه» و « گریس دیگر»، جوامع دیستوپیایی و موقعیت‌هایی تاریخی را که در آن زنان با ستم سیستماتیک مواجهند، به وضوح به تصویر می‌کشند و تفسیری دقیق از پویایی جنسیتی در دنیای واقعی ارائه می‌دهند.اتوود در «داستان ندیمه» تصویری هولناک از جامعه‌ای توتالیتر ترسیم می‌کند که حقوق زنان را سلب می‌کند و نقش آن‌ها را به ابزار باروری تقلیل می‌دهد. اتوود با خلق شخصیت «آفرد» ، ندیمه‌ای که برای حفظ فردیت خود تلاش می‌کند، مسائل کنترل بر بدن زنان، آزادی باروری و خطرات جامعه‌ی قهقرایی را برجسته می‌سازد. روایت دلخراش این رمان به عنوان هشداری قدرتمند در مورد تضییع حقوق زنان و عواقب بالقوه‌ی ناکامی آن‌ها عمل می‌کند.در همین راستا «گریس دیگر» محدودیت‌های تحمیل‌شده بر زنان را در قرن نوزدهم نشان می‌دهد و موضوع‌هایی مثل؛ عاملیت زنانه، تمایلات جنسی و انتظارات اجتماعی را بررسی می‌کند. اتوود به طرزی ماهرانه شخصیت گریس مارکس، قاتلی محکوم را ترسیم می‌کند و خواننده را به چالش می‌کشد تا صحت اعترافات او را زیر سوال ببرد. از طریق دیدگاه «گریس»، اتوود محدودیت‌های زنان را در آن دوره بررسی و جنسیت‌گرایی فراگیری را که اغلب تعیین‌کننده‌ی سرنوشت شخصی و اجتماعی زنان بوده، برجسته می‌کند.

کنشگری و حمایت

مارگارت اتوود علاوه بر دستاوردهای ادبی‌اش، از مدافعان فعال حقوق زنان نیز بوده است. او به طور مداوم از جایگاه  خود برای افزایش آگاهی در مورد نابرابری جنسیتی، عدالت باروری و سایر مسائل فمینیستی استفاده کرده است. فعالیت‌های اتوود فراتر از کلام مکتوب است، زیرا او در سخنرانی‌های عمومی، کنفرانس‌ها و تظاهرات‌ها شرکت کرده و صدای خود را به مبارزه‌ی جهانی برای برابری جنسیتی پیوند داده است.آتوود به ‌عنوان طرفدار حق انتخاب، مشتاقانه از حقوق باروری زنان دفاع کرده و علیه محدودیت‌های قانونی در مورد دسترسی به امکان سقط جنین و اهمیت استقلال بدنِ زنان، صحبت کرده است. توانایی اتوود در ترکیب نوشته‌ها با حمایت‌های گسترده‌اش، بیش از بیش تأثیرگذار بوده است، زیرا رمان‌هایش خوانندگان را برمی‌انگیزد تا در گفت‌وگوهای انتقادی درباره‌ی حقوق و آزادی‌های زنان شرکت کنند.علاوه بر این، اتوود فعالانه از سازمان‌هایی که به توانمندسازی زنان و پیشبرد حقوقشان اختصاص داده شده‌اند، حمایت کرده است. او در کارهایی مبتکرانه مانند تشکیل کمیته‌ی نویسندگان زن PEN بین‌المللی و بنیاد زنان کانادا مشارکت داشته است. این کمیته‌ها برای ارتقاء صداهای به حاشیه رانده شده و ایجاد فضاهایی برای شنیدن داستان‌های زنان تلاش می‌کنند. تعهد اتوود به حمایت و تقویت صدای زنان تاثیری ماندگار بر ادبیات فمینیستی داشته و نویسندگان زنِ مشتاق را به پذیرش روایت‌های خود تشویق کرده است.

الهام‌بخش نسل‌های آینده

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مشارکت مارگارت اتوود در مسائل مربوط به حقوق زنان، در توانایی او برای الهام بخشیدن و توانمندسازی نسل‌های آینده نهفته است. اتوود از طریق داستان‌سرایی متقاعدکننده و کاوش مستقیم و بی‌تعارف در مضامین فمینیستی، خوانندگان بی‌شماری را تشویق کرده است.

تحلیل تطبیقی ​​«داستان ندیمه» مارگارت اتوود و جنبش زن، زندگی، آزادی در ایران

رمان دیستوپیایی مارگارت اتوود، «داستان ندیمه»، و جنبش زن، زندگی، آزادی در ایران در نمایش مبارزات زنان برای کسب حقوق و آزادی شباهت‌هایی قابل‌توجه دارند. هر دو روایت برای کنترل و سرکوب زنان، با تأکید بر مضامین نابرابری جنسیتی، خودمختاری تولیدمثلی و تلاش برای عاملیت، با شیوه‌هایی ظالمانه با زنان برخورد می‌کنند. این بخش به بررسی شباهت‌های بین دنیای داستانی اتوود و جنبش واقعی زنان در ایران می‌پردازد و مبارزات، تاکتیک‌ها، و تاثیر عمیقی را که این داستان‌ها بر مبارزه برای حقوق زنان داشته‌اند، بررسی می‌کند.هر دو روایت پیامدهای چنین سیستم‌هایی را آشکار می‌کنند و تأثیر ویرانگر نقششان را بر زندگی زنان نشان می‌دهند. در «داستان ندیمه»، کنیزها در معرض خشونت جنسی تشریفاتی و محرومیت از آزادی‌های اولیه قرار می‌گیرند. به طور مشابه، زنان در ایران با تبعیض سیستماتیک از جمله دسترسی محدود به آموزش، تحرک محدود، و رفتار نابرابر در قوانین ازدواج و طلاق مواجهند. رمان اتوود با برجسته کردن اقدامات افراطی برای کنترل بدن و انتخاب‌های زنان، با مبارزات زنان ایرانی برای کسب آزادی، همخوانی معنایی دارد.«داستان ندیمه» و جنبش زن، زندگی، آزادی در ایران، تلاش و مقاومت جمعیِ زنان در برابر رژیم‌های ستمگر را به نمایش می‌گذارند. در رمان اتوود، شخصیت‌هایی مانند آفرد و مویرا از طریق نافرمانی، اتحادهای مخفیانه و شورش، در برابر محدودیت‌های گیلاد مقاومت می‌کنند. به همین ترتیب، زنان ایرانی با سازماندهی تظاهرات، ایجاد شبکه‌های زیرزمینی و استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای بیان خواسته‌هایشان، قدرت و اراده قابل‌توجهی از خود نشان داده‌اند.هر دو روایت بر اهمیت همبستگی میان زنان در مواجهه با ظلم تاکید دارند. در «داستان ندیمه» پیوندهایی که میان ندیمه‌ها شکل گرفته، علیرغم شرایطشان، باعث احساس حمایتگری و تقویت مقاومتشان می‌شود. در ایران، جنبش زن، زندگی، آزادی، حس وحدت را در میان فعالان زن پرورش داده است و به آن‌ها اجازه داده صدای خود را تقویت و از تغییر حمایت کنند. این جنبش بستری را برای زنان ایرانی فراهم کرده است تا تجارب خود را به اشتراک بگذارند، هنجارهای اجتماعی را به چالش بکشند و خواستار به رسمیت شناختن حقوق خود شوند.

کنترل بر بدن زنان و استقلالِ باروری

خودمختاری باروری و کنترل بر بدن زنان موضوعی مهم، هم در «داستان ندیمه» و هم در جنبش زن، زندگی، آزادی است. در رمان اتوود، زنان به کارکردهای تولیدمثلی خود تقلیل می‌یابند و دولت از طریق نهادِ خدمتکاران، باروری آن‌ها را دیکته می‌کند. اعمال کنترل بر بدن زنان ایرانی نیز در انواع سیاست‌های محدودکننده‌ی حکومت؛ حجاب اجباری، ممنوعیت پیشگیری از بارداری و سقط جنین تجلی می‌یابد.هر دو روایت بر بی‌عدالتی ذاتی در محروم کردن زنان از حق انتخاب در مورد بدن خود و سلامت باروری تأکید می‌کنند. «داستان ندیمه» آسیب‌های روانی و جسمی بر زنانی را که در معرض برده‌داری باروری قرار می‌گیرند، افشا می‌کند، در حالی که جنبش زن، زندگی، آزادی با حمایت از حقوق باروری، دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و مطالبه‌ی حقوق برابر برای زنان، کنترل دولت بر بدن زنان را به چالش می‌کشد. 

 کتاب جدید اتوود

اتوود در کنار فعالیت‌های گسترده‌اش، داستان کوتاه‌نویس بسیار زبردستی است و مجموعه داستان‌ اخیرش به نام "Old Babes in the Wood" ترکیبی خیره‌کننده از داستان‌هایی است که معنای انسان بودن را بررسی می‌کنند و در عین حال تخیل شگفت‌انگیز و ظرافت‌های حسی اتوود را به نمایش می‌گذارند.

این کتاب شامل پانزده داستان است که برخی از آن‌ها قبلا در نیویورکر و مجله‌ی نیویورک تایمز منتشر شده بودند. این مجموعه به سه بخش تقسیم شده است؛ اولین و آخرین بخش، با نام «تیگ و نل» و «نل و تیگ» حول زوجی متاهل می‌چرخند و کمابیش به کل زندگی‌شان نگاه می‌کنند؛ به آنچه که انجام داده‌اند و احساس کرده‌اند و به موضوع‌هایی که بر آن‌ها و افکارشان تاثیر گذاشته‌اند. داستان‌ها در کنار هم، بیشتر به رمانی چهل‌تکه شبیهند تا تک‌داستان‌هایی مستقل. رمانی که نگاهی عمیق، صمیمانه و جذاب به جزییات زندگی دارد. قسمت میانی، با عنوان "My Evil Mother"، شاید تاج جواهرات این مجموعه باشد. در این بخش نویسنده هشت داستان منحصربه‌فرد را گرد هم می آورد که از نظر لحن، صدا، مضمون و قالب بسیار متفاوتند؛ از مصاحبه‌های خیالی و داستان‌هایی که بیگانگان روایتشان کرده‌اند تا دایره‌ی زندگی و حلزونی که در بدن زنی به دام افتاده است. این داستان‌ها بصیرت و شعور خاص اتوود را نشان می‌دهند و در عین حال توانایی او در خنداندن ما، چشم وقایع‌نگار او را برای ثبت جزییات، و تخیل بی‌نظیرش را به نمایش می‌گذارند.

هیچ داستان کم‌ارزشی در این مجموعه وجود ندارد، اما چندین داستان به طور مشخص در کانون توجه قرار می‌گیرند؛ "Morte de Smudgie" درباره‌ی مرگ یک گربه، پرتره‌ای عالی از نوع بی‌نظیر غم و اندوهی است که به دنبال از دست دادن حیوانی خانگی و محبوب به وجود می‌آید. "My Evil Mother" رابطه‌ی مادر و دختری را در طول سال‌ها دنبال می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه و چرا بسیاری از مردم در نهایت دقیقاً شبیه والدین خود می‌شوند. در داستان"“The Dead Interview، اتوود با جورج اورولِ نویسنده از طریق رسانه‌ای در خلسه مصاحبه می‌کند. بخشی از این گفتکو ادای احترام است و بخشی از آن ساختارشکنی است و نقد آثار و شخصیت اورول. این داستان به طور غیرمنتظره‌ای سرشار از طنز است و نشان می‌دهد که اتوود در حالی که سعی می‌کند چیزهایی مانند اینترنت، حذف شدن، ضدواکسن‌ها و حتی ژانویه را توضیح دهد، بینش و قدرت تحلیلی بسیار دقیقی دارد.

 "Impatient Griselda" از طریق صدای ترجمه‌شده‌ی بیگانه‌ای که شبیه اختاپوس است و به تمام کلمات مورد نیاز برای برقراری ارتباط بی‌نقص دسترسی ندارد، بیگانگی و ارتباط نادرست را بررسی می‌کند. "Bad Teeth" داستانی سرگرم‌کننده درباره‌ی دوستی است که دو دوست قدیمی را دنبال می‌کند و یکی از آن‌ها اصرار دارد که بپرسد چرا دیگری با مردی با دندان‌های بد رابطه داشته است، در حالی که این رابطه هرگز اتفاق نیفتاده است.

در" Death by Clamshell" هیپاتیا از اسکندریه قتل خود را روایت می‌کند و افکارش را در مورد چگونگی تبدیل شدن به کیفیت‌های گوناگون، به گروه‌های مختلف مردم در قرن‌ها پس از مرگش ارائه می‌کند.  او این کار را با انرژی زیاد و حس شوخ طبعی خوبی انجام می‌دهد: «من سعی می‌کنم به جنبه‌های مثبت نگاه کنم: مجبور نبودم توهین‌های دوران پیری شدید را تحمل کنم.»  در "Metempsychosis: or, The Journey of the Soul"، راوی حلزونی است که روحش مستقیما از حلزون به انسان تغییر شکل می‌دهد. پس از سمپاشی شدن با آفت‌کش خانگی و سازگار با محیط زیست، میل حلزون برای بازگشت به شکل قبلی خود، و شوک قابل درک او از رفتار و اعمال انسان، به سرعت به خوانشی بی‌واسطه و صمیمانه در مورد اشتیاق و احساسات نابجا تغییر می‌کند.

آخرین داستان این مجموعه،"Old Babes in the Wood" که نام کتاب هم از این داستان وام گرفته شده، به همان اندازه تاثیرگذار، هوشمند، خنده‌دار و منحصربه‌فرد است. اتوود که همیشه انگشتش را روی نبض جامعه‌ی مدرن گذاشته است، از عشق و زندگی پس از مرگ گرفته تا اهمیت زبان و بیماری همه‌گیر، در این داستان هم با دقت و موشکافی به برهنه کردن زوایای روح انسان می‌پردازد.  هواداران «داستان ندیمه» بدون شک داستان Freeforall را دوست خواهند داشت زیرا بازگشتی به مضامین مادری است با زاوایای سیاسی و تفسیرهای اجتماعی فراوان. در تمام این داستان‌ها، شوخ‌طبعی معمول اتوود همیشه حاضر است و شخصیت‌ها و خطوط به‌یادماندنی زیادی را ارائه می‌دهد. حلزونِ داستان "Metempsychosis"  می‌گوید: «فکر می‌کنم انسان بودن همین است: زیر سوال بردن شرایط هستی.»این خط در سراسر این مجموعه تکرار می‌شود.

تقریباً یک دهه از انتشار مجموعه داستان کوتاه قبلی اتوود به نام «تشک سنگی» می‌گذرد.  و هیچ جای تعجب نیست که مجموعه‌ی جدیدش ارزش این همه انتظار را داشته باشد. "Old Babes in the Wood" تخیل اتوود و وسواس همیشگی او را برای رسیدن به هسته‌ی اصلی آنچه که ما را انسان می‌سازد، به نمایش می‌گذارد و در عین حال سرگرمی‌های فراوان و مکاشفه‌های چشم‌گشا را در طول مسیر به ما هدیه می‌کند. در این مرحله، دیگر برای اتوود اثبات خود و باورهایش ضرورتی ندارد. اما طوری می‌نویسد که دنیا را متوجه آثارش کند. این اراده‌ی معطوف به باور و حقانیت باعث می‌شود هر بار که امکان شنیدن صدای اتوود ممکن باشد، خیل عظیم مخاطبانش واکنش نشان دهند.ما می‌دانیم که باید بنشینیم، بخوانیم و از استعداد او شگفت‌زده باشیم.

تأثیرات فرهنگی

از برخی از آثار اتوود، اقتباس‌هایی برای فیلم، تلویزیون و تئاتر تهیه شده است و از این طریق داستان‌هایش مخاطبان بیشتری یافته‌اند. مجموعه‌ی تلویزیونی «داستان ندیمه»  بحث‌هایی گسترده را برانگیخت و به نماد مقاومت در فرهنگ عامه معاصر تبدیل شد.

دستاوردها و جوایز ادبی

دستاوردهای ادبی مارگارت اتوود جوایز و افتخارات متعددی را برای او به ارمغان آورده است. در میان جوایز بسیار، می‌توان به جایزه‌ی بوکر، جایزه‌ی آرتور سی کلارک و جایزه‌ی فرماندار کل کانادا اشاره کرد. آثار او به چندین زبان ترجمه شده‌اند و مخاطبان فراوانی را در سراسر جهان جذب کرده‌اند. کمک‌های اتوود به ادبیات نه تنها باعث شناخت فردی او شده است، بلکه چشم‌انداز ادبی جهانی را نیز غنی‌تر کرده است.

نتیجه

تأثیر محو نشدنی مارگارت اتوود بر ادبیات کانادا و جهان، گواهی بر استعداد خارق‌العاده‌ی او به عنوان نویسنده و تعهد بی‌دریغش نسبت به مسائل مهم اجتماعی و زیست‌محیطی است. او در طول زندگی حرفه‌ای پربارش هنجارهای اجتماعی را به چالش کشیده، پیچیدگی‌های تجربیات انسانی را بررسی کرده و الهام‌بخش خوانندگان و نویسندگان بی‌شماری بوده است.

در زمانی که ما تولد هر اثر جدیدی از او را به مثابه‌ی ابزاری کارآمد برای تغییر، جشن می‌گیریم، میراث ماندگار مارگارت اتوود همچنان به شکل دادن و غنی‌سازی جهان ادبیات برای نسل‌های آینده ادامه می‌دهد.