فیروز نادری، مردی که رازِ مرگ، طعم غذا و بچه‌ها را می‌فهمید

ناهید کیخسروی

مراسم گرامیداشت پروفسور فیروز نادری توسط گروه و کانون مهندس و با حمایت مالی گروه همیاران کانادا در ۵ ژوئیه ۲۰۲۳ ساعت ۱۸، در سالن کنفرانس هتل شرایتون واقع در ریچموندهیل برگزار شد. مهندس مهران محقق، رئیس هیئت‌مدیره کانون مهندسین کانادا، لعبت مکحول، دکتر ارسلان مهاجر، از اساتید بازنشسته دانشگاه تورنتو و از دوستان نزدیک پروفسور نادری، دکتر امیر فینجانی (همکار دکتر نادری در ناسا - از لس‌آنجلس، به‌صورت آنلاین) دکتر رضا مریدی نماینده پیشین مردم ریچموندهیل در مجلس استانی انتاریو و دکتر اسماعیل زاهدی از بنیان‌گذاران کانون مهندسین کانادا، در این مراسم حضور داشتند.

مشروح گزارش ما را از این مراسم پر شور می‌خوانید:

ما باید منتظر ظهور شخصیت‌های بی‌شماری چون دکتر فیروز نادری باشیم

دکتر مهرداد حریری، بنیان‌گذار و مدیر مرکز سیاست‌گذاری‌های علمی در کانادا

مردم و جامعه ایران، زنده‌تر از همیشه مشغول پرورش استعدادهای بی‌نظیری هستند. چنانچه به تاریخ ایران نگاه کنیم در قرون ۱۰ تا ۱۲ میلادی، شخصیت‌های بزرگ علمی نظیر این سینا، رازی و فارابی داشتیم که اوج شکوفایی علمی آن زمان بودند. بعد برای چند قرنی تا زمان صفویه به سکوت رفتیم.

 سپس در زمان انقلاب مشروطیت چهره‌های فرهنگی و سیاسی نظیر دهخدا و بعدها دکتر معین به وجود آمدند که هنوز از حضور و فکر آنها استفاده می‌کنیم. همچنان این شخصیت‌ها پرورش پیدا می‌کنند و به چهره‌های جهانی تبدیل می‌شوند

 دکتر فیروز نادری یکی از این چهره‌ها بود. این سرچشمه شروع شده و وجود دارد. ادامه داشته و بیشتر خواهد شد. ما باید منتظر ظهور شخصیت‌های بی‌شماری چون دکتر فیروز نادری باشیم. همچنان که دکتر مریم میرزاخانی را داشتیم.

همچنان که چهره‌های زیادی در عرصه‌های هنر، فرهنگ، صنعت، نوآوری و علم مشغول فعالیت در اقصی‌نقاط دنیا هستند. چهره ستاره درخشان دکتر نادری متعلق به گروه جوانان است بخصوص جوانانی که در ایران هستند. ایشان درواقع الهام‌بخش جوانان بسیاری هستند که می‌گویند ما می‌خواهیم مانند دکتر نادری باشیم.

دکتر نادری در سال ۲۰۱۲-۲۰۱۳ به مناسبت جشن تیرگان به تورنتو آمده بودند که در دانشگاه تورنتو برنامه‌ای به همین مناسبت برگزار شد و بنده افتخار مدیریت آن برنامه را داشتم.

پس از پایان سخنرانی به ایشان گفتم این ویدئو در ایران پخش خواهد شد و هزاران جوان ایرانی خواهند گفت من می‌خواهم؛ مانند پروفسور نادری باشم و به‌خاطر این چهره الهام‌بخششان، از ایشان تشکر کردم.

دکتر نادری انسانی معنوی و مرگ‌آگاه بود

پیام هیئت‌مدیره و هیئت‌امنای کانون مهندسین کانادا برای درگذشت فیروز نادری

مهندس مهران محقق، رئیس هیئت‌مدیره کانون مهندسین، پیام هیئت‌مدیره و هیئت‌امنای کانون مهندسین کانادا را خواند.

ای چرخ فلک خرابی از کینه توست/ بیدادگری شیوه دیرینه توست

ای خاک اگر سینه تو بشکافند/ بس گوهر قیمتی که در سینه توست

جامعه علمی و فناوری این روزها سوگوار مرگ نابهنگام دکتر فیروز نادری در نهم ژوئن در بیمارستان که همه را در بهت و ناباوری فروبرد است. 

بدون تردید دکتر نادری یکی از نادرهای دوران ما بود. ابعاد شخصیت علمی، پژوهشی و مدیریتی و همچنین نقش وسیع و بی‌بدیل او در اکتشافات فضایی، عشق او به مام میهن و آرزوی سربلندی آن، علاقه او به جوانان ایران، نمونه‌ای مثال‌زدنی در میان ایرانیان مهاجر است.

مدیریت اجرایی دکتر فیروز نادری در توفیق نهایی در پروژه مریخ از توانایی بی‌نظیر او در ناسا است.

 همچنین نام‌گذاری سیارک ۵۵۱۵ نشان علاقه این سازمان به این دانشمند برجسته است.

او بر این باور بود که ثروت اصلی ایرانیان نفت و گاز و منابع طبیعی نیست؛ بلکه نیروی انسانی صاحب تخصص، سرمایه اصلی میهن ما است.

او ایران را سرزمین مادری خود دارای فرهنگی غنی و مردمی نجیب و شایسته و آمریکا را سرزمین رشد و شکوفایی خود می‌دانست و به هر دو عشق می‌ورزید و دوستی میان مردم ایران و آمریکا را تنها راه موجود میان دو کشور می‌دانست.

 دکتر نادری روشنفکری انسان‌دوست، نیک‌سرشت و علاوه‌برآن در کارهای معماری و عکاسی بسیار توانا بود.

 دکتر نادری در مراسم یادبود زنده‌یاد مریم میرزاخانی اظهار داشت در کهکشان راه شیری هر سال تعدادی ستاره از میان می‌روند؛ ولی هر قرن یکبار ستارگانی وجود دارند که بسیار پرحجم‌تر و پرنورتر از خورشید هستند که عمری کوتاه دارند و خانم دکتر مریم میرزاخانی را با قاطعیت یکی از این ستارگان درخشان می‌دانست که در این قرن ظهور کرده بود.

امروز خود او نیز یکی از این ستارگان بود که همه را به تحسین واداشت و نامش بر بلندای تاریخ علم باقی خواهد ماند و جوانان ایران او را سرمشق خود قرار خواهند داد.

با آنکه ایران نتوانست از وجود گران‌قدر او بهره‌مند شود و او را ارج نهد، اما به طرق مختلف برای به ثمر نشستن سعادت و کرامت والای انسانی ایرانیان که از هدف‌های والای او بود بسیار کوشید.

مرگ برای هیچ موجودی استثنا ندارد و کودک و مرد و زن و جوان نمی‌شناسد. مرگ انسان همراه خود او زاده می‌شود. به قول حکیم طوس فردوسی:

هرآن‌کس که زاد او ز مادر بمرد / ز دست اجل هیچ کس جان نبرد

ز مادر همه مرگ را زاده‌ایم/ به ناچار گردن ورا داده‌ایم

دکتر نادری انسانی معنوی و مرگ‌آگاه بود. قدر تک تک لحظات زندگی را می‌دانست و می‌کوشید به‌رغم ناملایمات، به چشمه آرامش درون متصل شود. او از زبان شاعر شهرش شیراز شنیده بود:

غنیمتی شمر ای شمع وصل پروانه / که این معامله تا صبحدم نخواهد ماند

سرودِ مجلسِ جمشید گفته‌اند این بود / که جامِ باده بیاور که جم نخواهد ماند

کانون مهندس افتخار میزبانی دکتر نادری را در جلسات ماهانه داشت و از حضور او در دیدارهایی از نزدیک بهره برده و با شخصیت والای انسانی او آشنا شده است. هیئت‌مدیره و هیئت‌امنای کانون مهندس درگذشت این دانشمند بزرگ را به همه ایرانیان تسلیت گفته و خود را در این سوگ شریک می‌داند.

دکتر نادری بسیار انسان‌دوست بودند

لعبت مکحول عضو بورد کانون مهندسین

دکتر نادری بسیار پر انرژی بودند و دانشجویان را به زندگی‌کردن تشویق می‌کردند. ایشان به دانشجویان توضیح می‌دادند که چطوری از زندگی لذت ببرند.

دکتر نادری بسیار انسان‌دوست بودند و روابط با انسان‌ها برایش مهم بود، یک سری از بچه‌های بی‌سرپرست را حمایت می‌کردند.

چهار کلمه از دکتر نادری یاد گرفتیم: کنجکاوی، خلاقیت، انسان‌دوستی و بهره‌وری

دکتر ارسلان مهاجر استاد بازنشسته دانشگاه تورنتو و از دوستان نزدیک پروفسور نادری

یکی از علائق مشترک ما، سنجش از دور که ایشان در این زمینه متخصص بودند و اینکه چطوری از طریق سیگنال‌های ستلایت می‌توانیم به رمز و رموز کره خاکی خود واقف شویم و همچنین کرات دیگر را شناسایی کنیم.

مورد مهم دیگری که از دکتر نادری یاد گرفتیم چهار کلمه بود: کنجکاوی، خلاقیت، انسان‌دوستی و بهره‌وری پس خیلی مهم است که همیشه از پتانسیل‌های خود خوب استفاده کنیم. درواقع همه ما باید بهره‌ور باشیم که از همه استعدادهای فردی خود استفاده کنیم. چون ما فقط یک شانس زنده‌بودن در این دنیا داریم.

فیروز بسیار نگاه عمیق و وسیعی داشت

 دکتر امیر فینجانی همکار دکتر نادری در ناسا

وقتی برای کار به مصاحبه شغلی رفتم، دو نفر ایرانی با من مصاحبه را انجام دادند که یکی از آنها دکتر همایون سراجی بود. در پیش‌رانش جت ناسا (  JPL) آن زمان ۱۰ نفر ایرانی بودند که یکی از آنها فیروز بود. در آن هنگام JPL، حدود ۴۵۰۰ تا کارمند داشت که حدود ۱۲ نفر از آنها Senior Scientific  داشت.فیروز بسیار نگاه عمیق و وسیعی داشت، اما بزرگ‌ترین مشارکت او، مدیریتش بود.

در یک پروژه‌ای که خیلی هم بزرگ نبود، باهم مشارکت داشتیم که فیروز مدیر آن بود. با تعجب می‌دیدم سایر مدیران با شگفتی در مورد مدیریت او صحبت می‌کنند.

اتفاقی که آن زمان در دسامبر ۱۹۹۹ اتفاق افتاد روز تلخی بود. کاوشگر قطبی (Polar Lander) که قرار بود وارد مریخ شود منفجر شد و ۱٫۲ بیلیون دلار ضرر وارد شد و همه فکر می‌کردیم که JPL دیگر بسته می‌شود.

 مدیر دپارتمان مربوطه عوض شد و طی سخنرانی گفت ما مأموریت‌های بزرگ نمی‌خواهیم، باید سریع‌تر، بهتر و ارزان‌تر باشد که این عملاً ممکن نبود و این فشارهای خارجی وارد می‌شد.

وقتی وارد پروژه مریخ شد، خیلی‌ها اعتراض کردند که فیروز پروژه با قیمت پایین می‌گیرد؛ اما همین ضامن موفقیت JPL بود. مثلاً یکی از موفقیت‌های فیروز، پروژه Twin Rover Lander بود. در یکی از پروژه‌ها قرار بود از دو Mars Rover استفاده شود که فیروز قبول نکرد و گفت از آنها به‌صورت دوقلو استفاده می‌کند که خرج توسعه و سایر هزینه‌ها کاهش پیدا کند و همین امر باعث نجات JPL شد.

دکتر نادری فردی ایران‌دوست و انسان‌دوست بود

دکتر رضا مریدی نماینده پیشین مردم ریچموندهیل در مجلس استانی انتاریو

در آن زمان دانشجویان ایرانی به‌محض اتمام تحصیلات به ایران بازمی‌گشتند و دکتر نادری یکی از آنها بود و به‌عنوان مهندس سیستم در تلویزیون ملی ایران مشغول به کار شد. اما به دلیل شرایط ایران مجدداً به امریکا بازگشت و در ناسا به‌عنوان مهندس سیستم در ناسا مشغول به کار شد و بعدها به‌عنوان یکی از مدیران JPL کار را ادامه می‌دهند.

دکتر نادری علاوه بر آنکه دانشمندی برجسته بود، مدیر توانایی بود. علاوه بر خدماتی که به جامعه علمی کرد، فردی ایران‌دوست و انسان‌دوست بود. از خدمات انسان‌دوستانه‌اش برای جمع‌آوری کمک مالی برای دانشنامه ایرانیکا بود که در آن برنامه به همت خانم مهاجر و دکتر مهاجر مهیا شده بود. نام دکتر نادری همیشه جاودان خواهد ماند.

فیروز آشپز خوبی بود

دکتر اسماعیل زاهدی از بنیان‌گذاران کانون مهندسین کانادا

وضعیت مالی پدر فیروز بسیار خوب بود و حتی به استخر بزرگی که از نظر اندازه دومین در ایران بود، در منزل آنها در شیراز وجود داشت. اما متأسفانه به علت جدایی پدر و مادر در کودکی، از نظر عاطفی در رنج بود. از کلاس هشتم به دستور و درخواست پدر عازم تهران، و در مدرسه شبانه‌روزی ایتالیا مشغول تحصیل شد.

 پس از دیپلم عازم انگلستان شد و سه ماه آنجا بود. از آنجا عازم امریکا شد، چون خواهر بزرگش در آنجا ساکن بود. دکتر نادری برای من تعریف می‌کرد که وقتی وارد آمریکا شد، هرچه انتظار کشید خواهرش به استقبال بیاید، خبری از ایشان نبود. پول کمی هم همراهش بوده و در نهایت در مسافرخانه‌ای می‌ماند. اما بالاخره خواهرش هفته بعد، او را در مسافرخانه می‌یابد. ظاهراً خواهرش فکر کرده فیروز هفته بعد می‌آید.

دکتر فیروز دوران سربازی‌اش را نیز در ایران گذراند و مجموعاً ۲۱ سال در ایران بوده. فیروز به هنر و معماری علاقه فراوانی داشت، تا جایی که در منزلش یک موزه آرشیتکت و تابلوی هنرمندان نامدار را می‌‌بینید.

یکی از کارهای بزرگ و بامعرفتی که انجام داد، دریافت جایزه اسکار به نیابت از اصغر فرهادی بود.

 فیروز آشپز خوبی بود. با تمام گرفتاری‌های شغلی، هرکس سؤالی از او می‌کرد با جان‌ودل جواب می‌داد، مخصوصاً اگر تیپ جوان از او می‌پرسید.

ایشان بی‌اندازه به فارغ‌التحصیلان دانشکده‌های فنی بخصوص دانشگاه شریف ارادت داشت و همه آنها را نابغه می‌دانست. همیشه در جواب سؤالی که از او می‌پرسیدند ایرانی هستی یا آمریکایی. با آنکه بیشتر عمرش را در امریکا گذرانده بود، می‌گفت من مثل یک نیمرو تخم‌مرغ هستم و زرده و سفیده همیشه باهم هستند و نمی‌توانی جدا کنی.

فیروز نادری افتخار همه ما ایرانیان بود. برای ما قهرمان ملی بود. الگویی بزرگ برای جوانان بود. دلسوز ایران بود. مدافع حقوق زنان و مردان ایرانی بود. کسی که تحسین جهان را نسبت به ایرانیان برانگیخت. دانشمندی که بیشتر کشورها آرزو می‌کردند کاش شهروند ما بود. روحش شاد و نامش جاودان.

گفتنی است بخشی از برنامه توسط فرانک شجاعی عضو بورد کانون مهندسین و با مدیریت دکتر مهرداد حریری، بنیان‌گذار و مدیر مرکز سیاست‌گذاری‌های علمی در کانادا، اجرا شد.