لیلی خاقانی
گوی بیوسفر
بیوسفر Biosphère موزه‌ای است محیط زیستی با یک کره غول پیکر که سال‌هاست در پارک ژان دراپو، جزیره سنت هلن مسکن گزیده و به یکی دیگر از جاذبه‌های توریستی شهر مونترال بدل گشته است. این کره متشکل از سطوح هندسی‌ای است که با چهره متفاوت خود حس کنجکاوی بیننده را بر می‌انگیزد و گاه در ذهن وی سؤال ایجاد می‌کند. سوالاتی در مورد چگونگی ساختار و چرائی وجودش.
از زمان انقلاب صنعتی در دنیا، نمایشگاه‌های بین‌المللی به قصد به‌نمایش گذاشتن پیشرفت‌های صنعتی و تکنولوژی جدید کشورهای مختلف دنیا تشکیل می‌شود. در سال ۱۸۵۱ اولین نمایشگاه از این نوع در شهر لندن برگزار شد. از آن تاریخ به بعد کشورهای زیادی به این نمایشگاه پیوستند. به‌طوریکه در سال ۱۸۶۷ هر کشوری برای خود فضائی رزرو کرد که در زمان برپائی نمایشگاه، غرفه‌ای مطابق با معماری خاص کشور خود ایجاد کند. این رقابت صنعتی در آخر منتهی به اخذ مدال و امتیازات دیگر برای آن کشوری است که به دلیل پیشرفته بودن فناوریش و جذابیت غرفه‌اش، بیشترین بازدید کننده را به خود اختصاص داده است.
از آغاز برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی در سال ۱۸۶۷ تا به حال ۶۷ کشور میزبان این نمایشگاه‌ها بوده‌اند. برنامۀ نمایشگاه‌های بین‌المللی تا سال ۲۰۱۸ به این ترتیب چنین بود: ۲۰۱۲ در کرۀ جنوبی (۱۲می تا ۱۲ اوت ۲۰۱۲)، ۲۰۱۵ در ایتالیا و ۲۰۱۸ در چین
در بعضی از کشورها یادگارهایی به صورت معماری ویژه از این نمایشگاه‌ها برجای مانده که بعدا به عنوان سمبل آن شهر شناخته شده است. از مشهورترین آن‌ها می‌شود به برج ایفل پاریس اشاره کرد که یادگار گوستاو ایفل (Gustave Eiffel) مهندس مشهور فرانسه از نمایشگاه ۱۸۸۹ پاریس است.
و اما برای شهر خودمان مونترال نیز، از نمایشگاه صنعتی ۱۹۶۷ بناهایی به یادگار مانده است. که می‌توان از ساختمان کازینو، پاویون فرانسه و گوی بیوسفر، پاویون آمریکا نام برد. ساختمان بیوسفر بنای ویژه‌ای با معماری منحصر به فرد است که در جزیرۀ سنت هلن را به یکی از جاذبه‌های مونترال بدل کرده و سالانه مورد بازدید توریست‌های بیشماری قرار می‌گیرد.
این گوی بسیار بزرگ اثر مهندس و معمار مشهور آمریکائی ریچارد بوک مینستر فولر Richard Buckminster Fuller است که در تاریخ مهندسی و معماری موقت دنیا نقطۀ عطفی به حساب می‌آید و یکی از ساختمان‌های بسیار مهم از این تیپ محسوب می‌شود.
بیوسفر
در سال ۱۹۶۴ آژانس اطلاعات آمریکا از فولر خواست که پروژه‌ای مهندسی جهت بنای ساختمانی برای غرفه‌اش در نمایشگاه صنعتی مونترال طراحی کند.
هم زمان در مونترال با خاکریزی و خلق شدن جزیرۀ نوتردام، جزیرۀ سنت هلن توسعه پیدا کرد تا فضای بزرگتری که لازمۀ بر پائی نمایشگاه بود به وجود بیاید.
و بالاخره با تلاش این مهندس خلاق آمریکائی بیوسفر Biosphère یا همان گوی مشهور برای جاودانه ماندن در مونترال شکل گرفت و در جریان برپائی نمایشگاه در بین ۶۲ کشور شرکت‌کننده نظر بیشتر از ۱۱ میلیون بازدیدکننده را به خود جلب کرد.
اسکلت این ساختمان از لوله‌های فولادی ساخته شده که سه به سه با کمک رابطی به هم جوش خورده و مثلث‌های متعددی به وجود آورده‌اند. این گوی به طور کلی وزنی برابر ۶۰۰ تن دارد.
در ابتدا این ساختمان شامل ۱۹۰۰ صفحۀ اکریلیک شفاف بوده که به صورت یک پوشش تقریبا نامرئی فضای داخل و خارج را از هم جدا می‌کرده است.
گرمای داخل ساختمان به وسیلۀ موتوری که با انرژی خورشیدی کار می‌کرده تامین و با بازوبسته شدن دریچه‌هائی کنترل می‌شد. قسمت داخلی ترکیبی از چهار سکو، با هفت طبقه بود که به وسیله پله متحرک به هم مرتبط می‌شدند. این پله با طول ۳۷ ونیم متر طولانی‌ترین پلۀ متحرک زمان خود بود.
در سال ۱۹۷۶ در حین کارهای تعمیراتی طی یک آتش‌سوزی تمام پوستۀ اکریلیک آن سوخت و دیگر هرگز جایگزین نشد. تنها چیزی که از آن باقی ماند اسکلتی است که امروزمشاهده می‌کنیم.
این گوی از نظر طراحی بنا، کار فولر و از نظر دکوراسیون داخلی، کار استادان معماری و طراحی دانشگاه هاروارد است در نتیجه با دو امضاء مهندسی به مرحلۀ اجرا در آمده است. روز ۲۰ ژوئیه ۱۹۶۷ دولت آمریکا این ساختمان را به شهر مونترال هدیه کرد و۳۱ ژانویه ۱۹۶۸ مونترال رسما مالکیت خود را بر آن اعلام کرد.
اما این بنا با آن مثلث‌های متعدد در ساختارش، مبتنی بر چه دیدگاهی متفاوت از دیگر بناها ساخته شده و چه پیامی خطاب به جهانیان دارد؟
بیوسفر Biosphère پیام مثلث‌های گوی فلزی
مخترع، مهندس، معمار خودآموخته، شاعر و آینده‌نگر، ریچارد بوک‌مینستر فولر Richard Buckminster Fuller که در سال ۱۹۸۳ درگذشت، جایگاه ویژه‌ای را در تاریخ معماری معاصر آمریکا به خود اختصاص داده است.
او یک صاحب اندیشه و از طرفداران شدید محیط زیست بود که گفته می‌شود به عنوان یک اندیشمند خیلی جلوتر از زمان خود بود. دلسوزی و دغدغه‌هایش برای نسل‌های آینده تفکر او را پیش‌آهنگ کرده بود. او می‌گفت: «بیشترین بازدهی دربرابر کمترین هزینه و مصرف انرژی» باید هدف باشد.
سازه هندسی بیوسفر
در سالهای ۱۹۲۰ او کار تخصصی خود را با پیروی از مکتب کاربردگرائی بدون داشتن دغدغه‌های زیبائی آغاز می‌کند.
تحقیقات وی مبتنی بر اطلاعات تکنیکی، روش‌های تجربی و مشاهده‌ی طبیعت به او این امکان را می‌دهد، بناهائی طراحی کند که با صرفه‌جوئی کامل در منابع طبیعی و ماکزیمم کاربرد به اشکالی ناب ودر عین حال زیبا منتهی شوند.
مدت‌ها قبل از اینکه توجه جهانی به حفظ محیط زیست جلب شود، او با قدرتی فوق‌العاده در پیش‌بینی رسیدن بشر به تنگنا در اثر مصرف بی‌رویۀ منابع طبیعی، اظهارکرد:
«ما باید یاد بگیریم کرۀ خود را به گونه‌ای اداره کنیم که در آن به تعادل بنیادی عوامل موجود در محیط زیست لطمه‌ای وارد نشود.»
فولر صحبت از همیاری، روابط متقابل، و عمل‌کردهای تلفیقی می‌کرد. او به چگونگی استفاده از دستاوردهای فنی بدون آسیب‌زدن به طبیعت، در جهت بهبود وضع بشر می‌اندیشید.
در آستانۀ دهۀ ۱۹۸۰ او معتقد بود که حیف و میل منابع طبیعی بقای بشریت را به خطر خواهد انداخت. به گفتۀ فولر «دنیا مجموعه‌ای از تجربه‌های انسانی است.» تشابه بین این تفکر و فلسفه‌های شرقی بسیار چشم‌گیر است. بسیاری از علاقه‌مندان کارهای او ردِ پای عرفان شرقی را در نگاه و عمل او می‌بینند.
نوع نگرش او به دنیا، فلسفۀ او در مورد طبیعت و نگرانی او از آیندۀ بشر در شیوۀ معماری او تجلی پیداکرد تا از حداقل مواد اولیه و بدون اصراف در منابع طبیعی، بیشترین فضای قابل استفاده را خلق کند. گوی بیوسفر او نمونه‌ای گویا برای این طرز تفکر است.
ریچارد بوک‌مینستر فولر
او بنای این ساختمان را روی واحدهای مثلثی گذاشته است. واحدهای مثلثی این خاصیت رادارند که با کنارهم قرارگرفتن در شکل مناسب می‌توانند بناهای کمپلکسی تشکیل دهند که با کمترین زحمت بیشترین وزن را تحمل کند.
در این حالت هر مثلث در عین مستقل بودن در مجموعۀ اسکلت نقش دارد و با قطعات دیگر یک واحد کامل به وجود می‌آورد. او با سرهم کردن یک سری عنصر سادۀ هندسی موفق شد بنائی دینامیک بسازد.
او در این بنا به شبیه‌سازی پوست انسان اقدام کرده است. یک سطح متخلخل که در صورت نیاز تعریق از آن صورت بگیرد. عبور نور و تهویه را امکان‌پذیرکرده و در واقع مانند یک کرۀ هوشمند و زنده عمل کند. این کره که خود شامل گنبدهای کوچکتری نیز هست، تجسم عینی این نظریۀ فولر است که می‌گفت: «جهان از عالم صغیر به عالم کبیر است که گسترش می‌یابد.»
این گزاره بر مبنای دیدگاه مفهومی فولر در بارۀ یک دنیای آرمانی بدون سلسله مراتب شکل گرفته است که توسط نظم موجود طبیعت تایید می‌شود. او عقیده داشت که طبیعت از ذرات بسیار ریز مولکول‌ها و اتم‌ها تشکیل می‌شود سپس سلول‌ها در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا در نهایت یک سیستم خود گردان عادلانه‌ای را تشکیل دهند و این می‌تواند یک الگوی کامل برای انسان‌ها در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی باشد.
تمام بخش‌های سازه
در سال ۱۹۹۰ شهر مونترال طرحی برای توسعه فضای پارک با مفهومی جدید اعلام کرد. در این طرح جدید، توسعه بر محور آب می‌چرخید. به همین مناسبت محیط زیست کانادا علاقه وهمت خود را جهت همکاری با این پروژه اعلام کرد و در تاریخ ۹ اوت ۱۹۹۰ با امضای قرارداد ۲۵ سالهای مبلغ ۱۷۵ میلیون دلار برای این پروژه اختصاص داد.
با این هدف که موزه بیوسفر محلی برای کشورهای عضو اکو جهت تحقیق و بررسی آب و اکوسیستم دریاچه‌های بزرگ کانادا باشد.
در نظرسنجی که برای این پروژه از معماران مختلف انجام شد، نظر معمار مونترالی، اریک گوتیه Éric Gauthier برنده شد. او معتقد است که می‌بایست با احیا و تجدید معماری داخل ساختمان، هدف و مفهوم اولیه و اصلی آن برای آیندگان حفظ شود.
در سال ۱۹۹۵ موزه آب در بیوسفر افتتاح شد و در سال ۲۰۰۷ موزه آب به موزه محیط زیست تغییر نام داد. در سال ۲۰۰۸ در مسابقه‌ای که از طرف ایالات متحده آمریکا ترتیب داده شده بود، خانه خورشیدی اکولوژیک در محوطه بیوسفر، توسط دانشجویان معماری و مهندسی ۳ دانشگاه مونترال ساخته شد.
هدف از پروژه مذکور اثبات این ادعا بود که می‌شود ساختمان‌هائی ساخت که در آن‌ها حفظ محیط زیست رعایت شود و همزمان تمام نیازهای ساکنین پاسخ بگیرند. محصول این پروژه خانه‌ای شد که الان در میان گوی قراردارد و تا سال ۲۰۱۳ در معرض نمایش خواهد بود.
در اکسپوی جهانی سال ۱۹۶۷ در مونترال، با موضوع کلی «انسان و جهان پیرامونش» پاویون ایران با عنوان «هزار و یک چهره از ایران» شرکت داشت.
طراحی پاویون ایران که کار عبدالعزیز فرمانفرمائیان بود، بر اساس ایده‌های نشأت گرفته از معماری سنتی ایران بود که با تزییناتی به رنگ لاجورد از کاشی معرق اصفهان پوشانده شده بود.
پاویون دو طبقه بود. طبقه همکف به ارائه آثاری از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تا قاجار می‌پرداخت و در بخش‌های دیگر نفت و گاز ایران را معرفی می‌کرد. در طبقه بالا بازدیدکنندگان با خاتم شیراز، گل و مرغ و اسلیمی بر ظروف اصفهان و قالی تبریز و نحوه بافت آن آشنا می‌شدند.
بخش آخر نمایشگاه به یافته‌های باستان‌شناسی از تخت جمشید اختصاص یافته ومینیاتوری از اشعار حکیم عمر خیام به عنوان سمبلی از کشور شعر و ادب، در خروجی پاویون نقش بسته بود.
بیوسفر چیست؟
بیوسفر یا زیست‌کُره، به آن بخش یا لایه از کره زمین گفته می‌شود که در آن زندگی وجود دارد. این لایه زیستگاه انسان و دیگر موجودات زنده هم‌چون پرندگان، ماهیان و یا موجودات خاکزی است و تا لایه‌های زیرین از زمین که ریشه درختان و دیگر جانداران نفوذ می‌کند ادامه دارد. دانشمندان براین باورند که زیست‌کره در پی یک فرایند زیست‌زایی که حدود ۵/۳ سه و نیم میلیارد سال پیش آغاز شده، شکل گرفته و تکامل یافته‌است.
ارسال نظرات