رودخانه سن‌لوران، ۱۲۰۰ کیلومتر جادوی طبیعت

جزیره‌بودن شهر زیبای مونترال وام‌دار رود بزرگ سن لوران است که در عین حال به مونترال شخصیت خاصی بخشیده است. اما این تمام ماجرا درباره‌ی سن لوران نیست؛ درباره‌ی این رود که هرروز نامش را می‌شنویم، از کنار و از روی آن عبور می‌کنیم یا از پیاده‌روی در امتدادش لذت می‌بریم، چه می‌دانیم؟ مثلاً آیا می‌دانیم که از سرچشمه تا اقیانوس، بیش از چهار هزارکیلومتر طول دارد؟ آیا می‌دانیم که سن لوران دروازه‌ی ورود اروپایی‌ها به کانادا بوده است؟ آیا می‌دانیم این رود چند پل داخل و خارج جزیره‌ی مونترال را به هم وصل می‌کند؟ بیایید با هم به سفری اکتشافی درباره‌ی این آبراه حیاتی کانادا برویم.

مسیر حرکت سن لوران

سن لوران از دریاچه‌ی انتاریو در کینگ‌استون آغاز می‌شود و در منطقه‌ی بروک‌ویل و کرن‌وال، به اندازه‌ی ۲۰۰ کیلومتر مرز بین ایالت نیویورک و انتاریو را تشکیل می‌دهد. این آبراه غول‌آسای پیچ‌درپیچ، سپس از ایالت کبک می‌گذرد و در مونترال با پیوستن رود Outaouais»» و در منطقه‌ی Trois-Rivières»» با پیوستن رود «سن موریس» به آن و بعد از گذشتن از شهر کبک، بالاخره به بزرگترین مصب دنیا، یعنی خلیج سن لوران، وارد می‌شود و از آنجا به اقیانوس اطلس می‌پیوندد.

سن لوران از سرچشمه‌ی اصلی خود در آمریکا، مسیری به درازای ۳۰۵۸ کیلومتر و از دریاچه‌ی انتاریو در کینگ‌استون ۱۱۹۷کیلومتر را طی می‌کند تا به مصب برسد. به عبارت دیگر، از سرچشمه تا مصب، نزدیک به چهارهزار کیلومتر راه طی می‌کند. جهت جریان این رود از جنوب غربی به شمال شرقی است.

سرتاسر خط ساحلی این رود از مونترال تا مصب آن، یعنی خلیج سن‌لوران، به‌خصوص در منطقه‌ی سگنه Saguenay و گسپزی de la Gaspésie با صخره‌ی بزرگ سوراخ‌دارش La Roche Percée در داخل رود، از طبیعت شگفت‌انگیزی برخوردار است که زیبایی آن چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند و بی‌اختیار او را به هیجان می‌آورد. همچنین از مونترال تا Anticosti و جزایر دولا مادلین Îles-de-la-Madeleine، جزایر بی‌شمار سبز و خرم یا سنگلاخ آن قشنگ‌ترین و دیدنی‌ترین جاهایی هستند که به بازدیدکنندگان کمک می‌کنند تا با جانوران، گیاهان و افسانه‌های کهن ساکنان بومی گذشته و حال آنجا آشنا شوند.

نام‌های مختلف رود سن لوران از گذشته تا امروز

آنچه ما از کانادا می‌دانیم، معمولاً به تاریخ اروپاییان در این سرزمین بازمی‌گردد، اما کندوکاوهای باستان‌شناسی حاکی از آن است که از نه‌هزار سال قبل از میلاد مسیح، بومیان کانادا Amérindiennes در حاشیه‌ی این رود ساکن بودند و آن را Magtogoek»» می‌نامیدند، یعنی «جاده‌ای که راه می‌رود.» اولین ماجراجویان اروپایی که به این سرزمین گام نهادند، آن را  Morues نامیدند که نام یک نوع ماهی است. برخی نیز آن را «گراند ریویر» خواندند.

در سال ۱۵۳۵ میلادی ژاک کارتیه، از اهالی منطقه‌ی سن‌مالوی فرانسه، به کبک گام نهاد و اولین صلیب را بر رود سن‌لوران نشاند و به نام فرانسوای اول پادشاه فرانسه رسماً مالکیت سرزمینی را که بعداً کبک نامیده شد، اعلام کرد. طبق نظر مورخان، او کسی است که اسمش به‌عنوان کاشف دره‌ی سن‌لوران در تاریخ ثبت شده است. فرانسوی‌ها این رود را با عنوان Le Fleuve Saint Laurent می‌شناسند و در انگلیسی به آن Lawrence River می‌گویند. خوب است بدانیم که این رود به یاد قدیسی به‌نام Laurent de Rome نام‌گذاری شده است. «لوران دو رم» در سال ۲۱۰ یا ۲۲۰ میلادی، در شهر Huesca در اسپانیا به دنیا آمد و در سال ۲۵۸ به‌عنوان یک محکوم به مرگ، روی اجاق کباب شد.

«لوران دو رم» که بود؟

هر سال در دهم اوت یاد «لوران دو رم» را گرامی می‌دارند. او در جوانی وارد مدرسه ی مذهبی شد و پس از اتمام تحصیلات، یکی از هفت کشیش کلیسای رومن شد و از طرف کلیسا مسئول حفاظت از اموال و ثروت‌های کلیسا و پخش آن بین فقرا گردید. ولی بعد از جابه‌جایی‌هایی که در کلیسا صورت گرفت، از نظر مقامات جدید، به گناه پخش ثروت کلیسا بین فقرا و ایتام متهم شد و به همین بهانه به شکنجه و مرگ محکومش کردند، درحالی‌که گناهی به‌جز حمایت از مستمندان و بی‌سرپرستان نداشت و بالاخره با سوختن روی اجاق، اسمش در ردیف شهدای کاتولیک ثبت شد.

تأثیر رود سن لوران بر زندگی بومیان کانادا

رود سن لوران نقشی بنیادی در تاریخ کانادا، به‌خصوص کبک، دارد. از قرن هفدهم میلادی که پای اروپاییان به‌طور اعم از طریق این آبراه به کانادا باز شد، تجارت پوست رونق گرفت. همین مسئله باعث شد که زندگی مردم بومی حاشیه‌نشین رود که متکی به صید ماهی بودند، تغییر کند و به‌منظور شکار حیوانات و به دست آوردن پوست آنان از حاشیه به مراکز کشور پیش‌روی کنند. بدین ترتیب بود که زندگی بومیان شکل تازه‌ای گرفت. فرانسوی‌های حاضر در منطقه نیز برای به دست آوردن پول بیشتر در سرزمین‌ها پیشرفت کردند و مناطق جدیدی را کشف نمودند.

چرا سن لوران شاهراه ورود به کاناداست؟

در قرن هفدهم، رود سن‌لوران مورد توجه بسیاری قرار گرفت، چرا که راه ارتباطی اروپا و سرزمین تازه‌کشف‌شده بود، و رفت آمدهای بسیار زیادی روی آن در جریان بود و هر سال مهاجران بیشتری را از اروپا با خود وارد این کشور می‌کرد. در ابتدای کولونیزاسیون، این رود به‌عنوان در ورودی محسوب می‌شد و برای اروپاییانی که می‌خواستند وارد آمریکا شوند، تنها راه ورود بود. هنوز هم سن لوران یک راه تجاری بسیار مهم تلقی می‌شود؛ چون دریاچه‌های بزرگ کانادا از طریق آن به اقیانوس اطلس راه پیدا می‌کنند. این آبراه در زبان فرانسه La Voie Maritime Du Saint-Laurent و در انگلیسی Saint- Lawrence Seaway نامیده می‌شود. (این سه خط آخر را از پاراگراف پایینی به اینجا منتقل کردم چون به موضوع این عنوان مرتبط‌تر بود)

اهمیت سن لوران برای کبکی‌های امروز

برای کبکی‌ها رود سن‌لوران در واقع قلب تپنده‌ی کبک به شمار می‌رود و از اهمیت بسزایی برخوردار است. در طی سه قرن، سن لوران در توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کبک نقش بسیار مهمی بازی کرده است، یعنی در واقع کبک امروزی را سن‌لوران ساخته است.

قابل ذکر است که ۸۰ درصد جمعیت کبک در کناره‌های این رود بزرگ زندگی می‌کنند و نصف این جمعیت آب آشامیدنی خود را از آن می‌گیرند. شهر کبک که در سال ۱۶۰۸ به دست ساموئل دوشامپلن پایه‌گذاری شده است، در طول قرن‌ها نقشی استراتژیک در تاریخ استان کبک داشته است. این نقش در ابتدا از تجارت پوست شروع شد و شهر کبک به‌تدریج به‌عنوان محل سکونت اروپاییان برگزیده شد و به‌صورت یک بندر بین‌المللی به‌منظور ورود و خروج کشتی‌ها درآمد و همه‌ی این‌ها باعث توسعه‌ی اقتصادی این شهر شد. در نتیجه، به‌صورت پایتخت بخشی درآمد که تحت تسلط فرانسه بود و Nouvelle France نامیده می‌شد.

امروزه با وجود ایجاد شهرها در نقاط مختلف کانادا و آمریکا، گسترش راه آهن، جاده‌ها و حمل و نقل هوایی، سن لوران علاوه بر زیبایی طبیعی، همچنان از اهمیت ویژه‌ی اقتصادی برخوردار است. موقعیت جغرافیایی و فیزیکی این رود، آن را به یک ثروت عمده برای کبک، کانادا و بخش صنعتی آمریکا تبدیل کرده است.

اکوسیستم سن لوران

رود سن لوران دارای اکوسیستم پیچیده‌ای است که مناطق مختلف تشکیل‌دهنده‌ی آن شامل ویژگی‌های دریاچه‌ای، رودخانه‌ای و خلیجی است. همین‌طور زیست‌گاه‌های گیاهان و جانوران مختلف آن کاملاً متنوع است. این جواهر منحصربه‌فرد، میراث زیست‌محیطی قاره‌ی آمریکا در کنوانسیون رامسر* به‌عنوان یکی از حوضه‌های بزرگ مورد حفاظت معرفی شده، زیرا حوضه‌ای است به وسعت ۱۲۰۰۰ هکتار در دریاچه‌ی سنت‌پیر که در سال ۲۰۰۱ هم به‌عنوان بزرگ‌ترین ذخیره‌ی زیستی در کره‌ی زمین اعلام شده است.

در گذشته راه دریایی سن لوران در مونترال، در منطقه‌ی Rapides de Lachine  (بخشی از رود که سرعت آب در آنجا زیاد است) قطع می‌شده، زیرا سرعت آب در آنجا مانع از ادامه‌ی حرکت کشتی‌ها بوده است؛ اما امروز با درست‌کردن کانال لاشین این مشکل برطرف شده و راه دریایی از مونترال، بعد از گذشتن از کینگ‌استون، ادامه پیدا می‌کند.

طولانی‌ترین پل قرن نوزدهم روی سن‌لوران

به‌منظور ارتباط جزیره‌ی مونترال با اطراف آن، در طول تاریخ در این منطقه پل‌های مختلفی روی سن لوران ساخته شده است که قدیمی‌ترین آن پل ویکتوریا است که در سال ۱۸۶۰ بنا شده و در زمان افتتاحش طولانی‌ترین پل دنیا بوده است. این پل همچنین اولین راهی بوده که مونترال را به ریوسود متصل می‌کرده است. بعد از این پل، پل‌های متعدد دیگری روی آن ساخته شده که می‌شود از پل ferroviaire Saint-Laurent سال ۱۸۸۶، Jacques-Cartier ۱۹۳۰ به نام ژاک کارتیه، کاشف کانادا و کبک، Mercier به سال ۱۹۶۳ به نام مرسیه نخست‌وزیر کبک، Pont de la Concorde ۱۹۶۵، و مهم‌تر از همه‌ی آن‌ها، پل شامپلن نام برد که کارهای ساختمانی آن از سال ۱۹۵۵ شروع شده و در ۲۸ ژوئن ۱۹۶۲ تردد در آن آغاز شده و پر رفت‌وآمدترین پل مونترال است؛ پلی از بتون و فولاد به طول ۳۴۴۰ متر و به ارتفاع ۳۶.۶ متر که به افتخار ساموئل شامپلن بنیان‌گذار کبک نام‌گذاری شده است. یک تونل زیرزمینی هم از زیر رود سن لوران، جزیره‌ی مونترال را از طریق مترو به جزیره‌ی سنت‌هلن متصل می‌کند. به‌تازگی، دولت کانادا تصمیم گرفته است پل جدیدی به‌جای شامپلن احداث کند، چون این پل پرترددترین در کانادا بوده و نقشی مهم و حیاتی در اقتصاد منطقه‌ای و بین‌المللی بازی می‌کند.

آیا سن لوران دست‌خوش صنعت و تکنولوژی قرار گرفته است؟

در طول تاریخ، سن لوران باشکوه و زیبا و حیاتی جمعیت بی‌شماری را دور تا دور خود جمع کرده است. بدیهی است که بشر به دلیل شتاب‌زدگی در رسیدن به دستاوردهای صنعت و تکنولوژی، محیط زیست خود را قربانی امیالش می‌کند و بدین ترتیب ناخواسته شریان‌های حیات خود را به‌تدریج و یکی بعد از دیگری قطع می‌کند و زندگی خود را به نابودی می‌کشاند. متأسفانه سن لوران بزرگ و بخشنده هم از این قاعده مستثنی نبوده است.

توسعه‌ی کشاورزی و گسترش شهرها و به موازات آن توسعه‌ی صنعتی، یک فشار مستمر و شتاب‌زده تحت عنوان آلودگی را بر روح پاک این نعمت بی‌بدیل تحمیل می‌کند. اگرچه در سال ۱۹۷۲ اولین و در سال ۱۹۷۸ دومین معاهده بین کانادا و آمریکا برای کم‌کردن فسفر و مواد سمی شیمیایی و مراقبت در کیفیت آب دریاچه‌های بزرگ امضا شد و از سال‌های ۱۹۷۰ بدین سوی فعالیت‌های طرفداران حفظ طبیعت به ثمر رسید و این رود تحت حمایت قانون قرار گرفت، اما هنوز برای بازگشت به زندگی طبیعی راه درازی در پیش دارد. آیا خودپرستی انسان مدرن هرگز اجازه خواهد داد که او راه سلامت را تا به آخر طی کند؟!

*کنوانسیون رامسر، قدیمی‌ترین معاهده‌ی بین‌المللی در تأکید بر حفاظت از طبیعت در جهان است. آغاز آن در دوم ماه فوریه ۱۹۷۱ (۱۳ بهمن ۱۳۴۹) در شهر ایرانی «رامسر» بوده که کنوانسیون، نام خود را از این شهر اقتباس کرده است. کنوانسیون رامسر در سال ۱۹۷۵ جنبه‌ی قانونی یافت. این معاهده ۱۵۸ کشور عضو را ملزم به تعیین و حفظ تالاب‌های بااهمیت بین‌المللی و تشویق به استفاده‌ی خردمندانه از آن‌ها می‌کند. در حال حاضر بیش از ۱۸۰۰حوضه با مساحت کل نزدیک به ۱۷۰ میلیون هکتار در این کنوانسیون به ثبت رسیده‌اند.