تحصیلات عالی در افغانستان؛ آیا طرح سه روز-سه روز طالبان عملی است؟

این طرح وزارت تحصیلات عالی طالبان با موجی از انتقادات و کمتر استقبال مواجه شده است.

برخی از استادان به این نظر‌اند که بر اساس این طرح دانشجویان فرصت کافی برای کارهای عملی دارند، اما شماری دیگر از استادان می‌گویند که با توجه به کمبود کادرهای علمی، تطبیق پلان درسی پرچالش خواهد شد.

برخی از استادان می‌گویند که جدول زمانی جدید برای تدریس دانشجویان دختر و پسر در روزهای جداگانه غیرعملی است، چون شماری از استادان دانشگاه‌ها، کسانی که تا مقطع دکتورا و ماستری و یا هم لیسانس بودند، در نتیجۀ تحولات سیاسی اخیر افغانستان را ترک کردند.

پوهنوال احمد شاه رفیقی استاد دانشگاه و مؤسس پوهنتون غزنی در این باره به مجله «هفته» چنین ابراز نظر کرد: “اگر چنین وضعی به وجود آید و محصلان هشت ساعت در روز یعنی دو برابر قبل درس بخوانند ایجاب این را می‌کند که هر محصل ماهانه برعلاوه کرایه رفت‌وآمد دانشگاه؛ مصرف نان چاشت را هم متقبل شود که کرایه راه و نان چاشت آن‌ها کم از کم پنج هزار افغانی شده و یک الی دو هزار افغانی هم مصرف چپتر و کاغذ و قرطاسیه که مجموعاً هفت هزار افغانی می‌شود. یک محصل ماهانه هفت هزار افغانی که پدرش ماهانه هشت هزار افغانی معاش دارد و کرایه خانه هم دارند بی‌گمان مشکلات زیاد اقتصادی را ایجاد خواهد کرد و حتی در اکثر خانواده‌ها دو سه تن از اعضای خانواده‌شان محصل اند. قبلاً محصلان تا چاشت درس می‌خواندند و بعد به خانه می‌رفتند و غذا نوش جان می‌کردند و برخی‌شان کار نیمه روز داشتند. (مانندِ محصلان داخل خدمت و شبانه) اما این پلان جدید باعث خواهد شد که حتی فی صدی زیادی از محصلان به درس ادامه داده نتوانند و بنا بر مشکلات اقتصادی دانشگاه را ترک گویند. سخن دیگر اینکه اگر وزارت تحصیلات عالی چنین کاری را عملی کند اوقات ساعات درسی هشت‌ساعته که هرکدام پنجاه دقیقه‌ای است تا دوازده بجه چاشت چهار ساعت درسی همراه با اوقات تفریح و نان چاشت خواهد بود و بعد از وقفه‌ی طعام چاشت چهار ساعت دیگر هم باید درس بخوانند. یعنی یک محصل ساعت هشت صبح وارد دانشگاه شده و پنج عصر برمی‌گردد که این پروگرام بی‌حد خسته‌کننده است که استاد و محصل هیچ‌کدام توان چنین فشار درسی طاقت‌فرسا را ندارد. اگر از این کار منصرف شوند و مانند قبل محصلان دختر در نیمه روز و محصلان پسر در نیمه همان روز به درس ادامه بدهند و یا مانند برخی ممالک دیگر در صنف درسی پرده بیندازند و یک استاد درس بدهد مانند ممالک عربستان سعودی، قطر، عراق و سایر ممالک که چنین شیوه را پیش می‌گیرند به نظرم بهتر خواهد بود و مهم‌تر اینکه بعضی از فاکولته‌ها کارهای عملی و ستاژ دارند، مانند طب، انجنیری و پولی تخنیک که برای این محصلان چالش‌زا است و بعد از فراغت از اینکه دانش‌آموزان کارهای تجربوی و عملی ندارند به‌آسانی کار نمی‌یابند.

پس چنین درس زیاد و طاقت‌فرسا و آینده‌ی مبهم و چالش‌زا، باعث دلسردی محصلان می‌شود. نیمی از محصلان با دلایل فقر اقتصادی که بر جامعه مستولی است و نیمه دیگر از حد معمول؛ توان جذب درس زیاد را نداشته لذا فی صدی بیشتر آن‌ها ترک تحصیل خواهند کرد.

آمنه مایار خبرنگار و فعال جامعه مدنی که به تازه‌گی به کلگری آمده و تجربه تدریس را دارد و از دانشگاه تعلیم و تربیه فارغ شده در این باره به «هفته» گفت: «تصمیم اخیر طالبان مبنی بر تقسیم اوقات درسی به‌صورت جداگانه در میان محصلان دختر و پسر پالیسیی است که به جایی نخواهد رسید. از لحاظ پروسیجر تعلیمی اگر درس یک هفته را منحصر به سه روز بسازند؛ طبعاً فشار درس و یا کریدتی که در یک هفته در نظر است آنچه که باید به‌عنوان یک محصل درس را اخذ کند غیرممکن خواهد بود. از طرف دیگر همین تقسیم‌بندی سه‌روزه و وقفه میان درس‌ها یک نوع ناهماهنگی، دگرگونی و سرگردانی را به وجود خواهد آورد که این خود برای سیستم درسی مؤثر نبوده بلکه تخریب‌کننده هم است و موثریت آن کمتر و یا اصلاً وجود ندارد و این خود باعث می‌شود که این پروسه اخلال شده و محصلان درست درس را گرفته نتوانند و سیستم درس نامنظم شود. حالا تا جایی که خود ما در جریان استیم و قبل از آمدن به چشم و سر مشاهده کردیم دختران حجابی را که طالبان تعیین کرده‌اند کاملاً رعایت می‌کنند. پس جدا نمودن آن‌ها چی مفهومی دارد به‌جز اخلال سیستم درسی. اگر دختران با حجاب اسلامی شش روز در هفته به درس حضور داشته باشند مشکلی نخواهد بود. اینکه هدف از این پالیسی آن‌ها چی است و از کدام سو رهنمایی و از بیرون دیکته می‌شوند مه فکر می‌کنم که اینها می‌خواهند پروسه تحصیلی را کاملاً مختل کرده و به بن‌بست مواجه سازند که این خیلی دردناک است برای محصلین و برای خانواده‌ها و در مجموع مردم افغانستان و کشوری به نام افغانستان.»

خانم مایار افزود: «و حالا که تمام بخش‌ها چه اقتصاد و چه تعلیم و تربیه را نمی‌خواهند پابرجا بماند و به شکل خوب و بهتر و مؤثر آن ادامه یابد این خود گواه آن است که اینها در پی نابودی داشته‌های ما استند. خواست ما از جهان و دنیا همین است که این مسئله را بازنگری کنند و آن‌ها را تحت‌فشار قرار بدهند و یا کاملاً از صحنه دور کنند. چون خواسته‌های ویرانگر آن‌ها زیادتر و زیادتر می‌شود که از تحمل مردم بیرون است و این حالت امروزی که بر افغانستان سایه افگنده واقعاً مایه تأسف و تأثر است.»

علی سلطانی، استاد پولی‌تخنیک کابل به صدای امریکا گفت که پیش از این زمان تدریس برای دانشجویان دختر و پسر، پیش از چاشت و پس از چاشت، اختصاص‌یافته بود که نتیجۀ مطلوب نداشت و کیفیت درسی افت کرده بود و در این طرح سه روز-سه روز، محصلان می‌توانند به‌اندازه کافی با استادان خود، روی کارهای لابراتورای و هم پروژه‌های صنفی کار کنند.

سید شفیع هاشمی از شهر مونتریال که تجربه کار در بخش تعلیم و تربیه را از سوی مؤسسه پاملرنه به عهده داشت در این باره به «هفته» گفت: «هر انسان توانایی و یا ظرفیت جذب دانش را به طور مختلف دارد که یکی بیشتر و زودتر و یکی دیگر کمتر و به آهسته‌گی درس را فرامی‌گیرد ولی در اخذ درس؛ مغز انسان هم تا حد توان و قدرت می‌تواند جذب داشته باشد نه به اساس ضرورت حکومت‌های مستبدی چون طالبان و از سوی دیگر کمبود کادرها در افغانستان برای عملی ساختن چنین امر مشکل می‌آفریند. کاش طالبان به جایی اینکه بر جداسازی و جنسیت‌سازی توجه می‌کنند بر بودجه تعلیمی و ظرفیت‌سازی توجه داشته باشند و مواد عملی و نظری درسی را به وجود آورند نه بر این نوع پروگرام‌های مغشوش‌کننده ذهن مردم را معطوف سازند.»

سوسن محمدی دختری که محصل دانشکده حقوق و علوم سیاسی است در این باره به هفته گفت: «ما با وجودی که با حجاب اسلامی و آنچه که طالبان می‌خواهند وارد دانشگاه می‌شویم و در این چند ماه اخیر ما دختران محصل قبل از چاشت به پوهنتون می‌آمدیم همین‌طور خود و درس‌های خود را عیار ساخته بودیم. شخصاً برای خودم که هیچ کمک‌کننده مالی ندارم و از سوی دیگر والدینم حیات ندارند و در پرورشگاه بزرگ شده‌ام و اکنون در لیلیله به سر می‌برم از لحاظ اقتصادی مشکل ایجاد خواهد کرد بنا خواستم از امارت اسلامی این است که مانند قبل ما را بگذارند تا ادامه تحصیل کنیم و روحی کمی هم که شده احساس آرامش داشته باشیم.

پس از تحولات سیاسی در افغانستان در نیمۀ ماه اگست سال ۲۰۲۱ میلادی، تحصیل دختران در دانشگاه‌های دولتی نیز متوقف شد و با آغاز سال تحصیلی جدید در ماه حمل، دانشجویان دختر دوباره به دانشگاه‌ها برگشتند.

قبل از طرح سه روز – سه روز وزارت تحصیلات عالی، حکومت طالبان زمینه را برای برگشت دانشجویان دختر و پسر فراهم کرد، اما صنوف مختلط از بین رفت و زمان تدریس دانشجویان دختر و پسر به پیش از چاشت و بعد از چاشت تقسیم شد.

طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌های افغانستان در حالی مطرح می‌شود که با وجود فشار‌های داخلی و خارجی بر طالبان تا هنوز هم مکاتب متوسطه و لیسه به روی دختران این مرزوبوم مسدود است.