سیزده دروغ سردار حاجی‌زاده درباره شلیک به هواپیمای اوکراینی

آرسام ارانی

دو ماه مانده به سالگرد این حادثه، سردار حاجی‌زاده فرمانده هوافضا سپاه به‌جای حاضر شدن در جمع خبرنگاران و رسانه‌های مستقل یا دست‌کم حاضر شدن میان خانواده جان‌باختگان در جمع دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف حاضر شده تا روایت خود را از آنچه در آن ماجرا گذشته است، بگوید؛ روایتی البته یک‌طرفه که هیچ پرسشی در آن مطرح نمی‌شود و سردار در نقش یک «متکلم وحده» سخن می‌گوید و «تأیید» می‌کند و «طلبکار» می‌شود. این گزارش در حقیقت همان ابهام‌هایی است که در فضای بسته ایران کسی توان پرداختن به آن را ندارد و همان پرسش‌هایی است که کسی از سردار نپرسید.

۱ اینکه سردار حاجی‌زاده چرا به‌جای پاسخگویی به افکارعمومی در یک فضای کاملاً ایزوله و پاستوریزه به‌صورت یک‌طرفه سخن می‌گوید و نقش قهرمان داستان را بازی می‌کند، ابتدایی‌ترین نکته‌ای است که باید به آن توجه شود. دکور فضای این نشست با ماکت انواع و اقسام موشک صحنه‌آرایی شده بود هم نشان می‌داد که قرار نیست به سؤالی پاسخ داده شود؛ چه آنکه اصلاً این جلسه توسط بسیج دانشجویی دانشگاه شریف برگزار شده بود. اهمیت برگزارکنندگان این جلسه آنجا مشخص می‌شود که آن‌ها درست ۲ روز بعدازاین حادثه، زمانی که بحث شلیک به هواپیما توسط ایران مطرح بود، بیانیه‌ای به نقل از متخصصان خود صادر کردند و گفتند محال است موشک شلیک شده باشد! 

۲ سردار حاجی‌زاده در ابتدای سخنانش می‌گوید دلیل اینکه تا کنون صحبت نکرده، این بوده اکنون این حادثه متولی پیدا کرده است (قوه قضاییه) و سازمان هوا و فضای سپاه جزو متهمین بوده و به همین خاطر نمی‌توانسته سخن بگوید. سؤالی که درباره این اظهارنظر پیش می‌آید، این است که اگر متهمی در پرونده وجود دارد، بنا بر اصل عدم دست‌کاری در حادثه، آن متهم تا پایان تحقیقات از سمت خود برکنار نمی‌شود؟ چگونه است که سردار حاجی‌زاده متهم اصلی شلیک به یک هواپیما و جان‌باختن ۱۷۶ انسان بوده، اما هیچ نهادی او را تا پایان تحقیقات برکنار نکرده است؟ 

۳ حاجی‌زاده در ادامه نشست خبری یک‌تنه‌اش درباره «کسی که شلیک کرده» نیز توضیح می‌دهد و می‌گوید او هم مقصر نیست. «به او گفته‌اند موشک کروز شلیک شده»، «به او گفته‌اند آماده‌باش صددرصد باشد»، «به او گفته‌اند سیستم باید روشن باشد» اما هیچ توضیحی نمی‌دهد که کدام مرجع چنین دستوری به او داده است. عجیب‌تر آنکه بسیجیان حاضر در این جلسه هم به خود زحمت نمی‌دهند بپرسند چه کسی چنین دستوری به مسئول پدافند داده است. او توضیح می‌دهد کسانی مسئول پدافند را در موقعیتی قرار دادند که به سمت یک هواپیما شلیک کند. اینکه «آن‌ها» چه کسانی بودند که گفته‌اند موشک کروز شلیک شده، هنوز بعد از ۲۲ ماه اما هنوز معلوم نیست و ظاهراً قرار هم نیست معلوم شود.

۴ البته حاجی‌زاده پیش‌ازاین گفته بود «در گزارش‌های واصله تاکید شده که یک موشک کروز شلیک شده است.» در بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح نیز به همین موضوع استناد شده و آمده «برخی اخبار نیز از مشاهده اهداف هوایی به سمت مراکز راهبردی در کشور به واحدهای دفاعی واصل و اهداف متعددی در برخی صفحات رادار مشاهده شد که موجب حساسیت بیشتر در مجموعه‌های پدافند هوایی گردیده است» بااین‌حال هیچگاه مشخص نشد کدام نهاد به سیستم پدافندی کشور اعلام کرده که موشک کروز شلیک شده است. 

۵ اوج داستان‌سرایی سردار حاجی‌زاده آنجاست که می‌گوید صبح به او اطلاع دادند و هنوز ماجرا برای او «۵۰.۵۰» بوده که آیا سپاه شلیک کرده یا خیر اما ساعت ۹ و ۱۰ برای او قطعیت پیدا کرده که کار پدافند سپاه بوده است و در ادامه توضیح می‌دهد که ستاد کل نیروهای مسلح ساعت ۱۲ ظهر کمیته‌ای برای بررسی موضوع تشکیل می‌دهد که بفهمند چه بوده است. او این‌گونه ادامه می‌دهد «ما گفتیم چه اتفاقی افتاده اما دیگران از ما به این راحتی قبول نمی‌کردند که حرف مرا بپذیرند.» از عجایب سخنان سردار حاجی‌زاده، همین بس که اگر آن‌ها صبح روز چهارشنبه به نهادهای دیگر اطلاع داده بودند، پس چگونه عصر همان روز محمد اسلامی وزیر وقت راه و شهرسازی در تلویزیون حاضر شد و گفت «نقص فنی هواپیما موجب آتش‌سوزی و سقوط آن شده است.»

عجیب‌تر آنکه فردای شلیک به هواپیمای اوکراینی، عابدزاده رئیس سازمان هواپیمایی کشوری به همراه چند متخصص دیگر نشست خبری برگزار کردند و در آن هرگونه شلیک به هواپیما را دروغ دشمنان خواندند.

علی ربیعی سخنگوی وقت دولت ایران روز دوشنبه ۲۳ دی (یعنی ۵ روز بعد از حادثه) در نشست خبری خود افشا کرده بو که «دولت تا عصر جمعه از شلیک موشک سپاه بی‌اطلاع بوده است.»

این سخنان با زمان‌بندی بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح که صبح شنبه منتشر شد، کاملاً متناقض است. بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح سه روز بعد از ماجرا منتشر شد؛ اگر در دقیقه‌های نخست به ستاد کل اطلاع داده شده، پس چرا بیانیه ستاد کل ۳ روز بعدازاین حادثه منتشر شده است؟ 

۶ سردار حاجی‌زاده می‌گوید «یکی از دلایل تأخیر در اعلام ماجرا این بوده که مشخص شد کار پدافند بوده، اما نمی‌دانستیم بگوییم آیا آن‌ها «شهید» بودند یا نه! چون به همین سادگی نیست که اعلام کنیم کسی شهید است» این توضیحات در حقیقت بزرگ‌ترین توهین به خانواده قربانیان بود؛ کما آنکه آن‌ها حتی اجازه یک مراسم ساده برای قربانیان خود نداشتند و هر مراسمی با بیشترین محدودیت‌های امنیتی برگزار می‌شد و تعداد زیادی از مردم در تجمع سالگرد این حادثه بازداشت شدند. در چنین شرایطی چگونه است که آن‌ها به فکر «شهید» دانستن قربانیان بوده‌اند؟ 

۷ سردار حاجی‌زاده یکی دگر از دلایل تأخیر در اعلام حادثه را «شوکه شدن» مسئولان می‌خواند. نکته نخست اینکه اگر یک فرمانده نظامی در زمان بروز حادثه شوکه شود، اصلاً چرا باید در چنین جایگاهی قرار بگیرد. ذات فرماندهی نظامی این است که در مواجهه با چنین شرایطی بتواند بر رفتار و عملکرد خود مسلط باشد بنابراین از این زاویه سخنان سردار حاجی‌زاده خلاف واقعیت است. اما نکته دیگر آنکه اگر همه شوکه شده بودند، خب سکوت پیشه می‌کردید. چرا باید ۷۲ ساعت با افکارعمومی بازی کنید و دروغ بگویید؟ 

۸ در فایل صوتی که چندی پیش از محمدجواد ظریف منتشر شد، درباره این حادثه چنین می‌گوید: «در آن جلسه گفتم اکنون دنیا می‌گوید موشک به این هواپیما اصابت کرده است. به افراد حاضر در جلسه گفتم اگر واقعاً موشک خورده بگین که ببینیم ما چگونه می‌توانیم آن را علاج کنیم. به والله آن‌گونه با من برخورد کردند گویا کفر ابلیس گفته‌ام و سپس گفتند برو برو توییت بزن تکذیب کن. درصورتی‌که آقایان چهارشنبه می‌دانستند که به هواپیما موشک خورده است.»

آن‌گونه که از متن بیانیه حسن روحانی، پاسخ علی ربیعی و همچنین توضیحات ظریف برمی‌آمد، مسئله نه‌تنها شوکه شدن مسئولان نبوده بلکه دقیقاً تلاشی غیراخلاقی برای سرپوش گذاشتن بر یک فاجعه بوده است. برخی منابع خبری حتی این‌گونه توضیح دادند که علی شمخانی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی صبح حادثه از ماجرا باخبر شده است، اما به رهبر ایران قول می‌دهد که ماجرا را جمع کند. بااین‌حال وقتی پای کانادا و اوکراین به میان می‌آید، مشخص می‌شود که آن‌ها به چه دلیل دروغ گفته‌اند.

۹ بخش دیگر سخنان سردار حاجی‌زاده حاوی سخنان به‌اصطلاح تخصصی است تا ابعاد ماجرا بیشتر روشن شود. او می‌گوید در شلیک به هواپیما از «موشک تور» استفاده شده که خیلی کوچک است و مخصوص پهپاد است اما او در همین بخش هم دروغ می‌گوید. در توضیحات سامانه تور چنین آمده است: «تور ام-۱ یک سامانه خودرو پایه است که شامل ۴ پرتابگر موشک و به همراه سامانه‌های رهگیر و هدف‌گیری است. وزن هر یک از موشک‌ها ۱۶۷ کیلو است که ۱۵ کیلوی آن مواد منفجره شدیدالانفجار ترکش‌دار است.» با این توضیحات آیا یک موشک ۱۶۷ کیلویی ترکش‌دار که ۱۵ کیلوی آن مواد منفجره است، برای هواپیماهای کوچک استفاده می‌شود؟

۱۰ حاجی‌زاده از این بخش در جایگاه مدعی قرار گرفته و می‌گوید: «اگر این موشک به پهپاد شلیک شود، تا ۳۰ کیلومتر می‌رود، بعد می‌افتد. حالا یک هواپیما به آن پهن‌پیکری فقط با چند کیلو مواد منفجره سقوط کرده و نتوانسته برگرده تا فرودگاه بنشیند؟» این سخنان در حالی مطرح می‌شود که او بخش اصلی ماجرا را کتمان می‌کند و آن اینکه نه یک موشک بلکه به فاصله ۲۶ ثانیه یک موشک دیگر نیز به هواپیما شلیک شده است؛ بنابراین اصل ماجرا این بوده که دو موشک با وزن ۳۳۴ کیلوگرم به یک هواپیما اصابت کرده که ۳۰ کیلوگرم مواد منفجره در آن بوده و این شلیک از فاصله بسیار نزدیک هم بوده است. 

۱۱ بخش دیگر دروغ‌های حاجی‌زاده اینجاست که مدعی است هیچ قصدی برای پنهان‌کردن ماجرا وجود نداشته است. او می‌گوید: «ما اگر می‌خواستیم پنهان کنیم ۴۷ نفر اوکراینی را پای هواپیما نمی‌آوردیم.» این سخنان در حالی مطرح می‌شود که ابتدا بیانیه سازمان هواپیمایی مشخص شد سپس افراد دیگر به صحنه آورده شدند. در آن بیانیه احتمال هرگونه شلیک به طور قاطع منتفی اعلام شده بود. اما نکته دیگر آنکه تصاویر منتشر شده از صحنه جنایت نشان می‌داد که اتفاقاً قصد مخفی‌کاری وجود داشته است؛ چه آنکه در همان لحظات اولیه به‌جای قرنطینه کردن محدوده سقوط هواپیما، از کارگران پاکبان شهرداری تا هر فرد دیگر با لباس شخصی و حتی افراد محلی در منطقه حادثه حضور داشتند. درحالی‌که آن محدوده کاملاً می‌بایست از حضور هر فرد نالازمی پاک می‌شد تا آثار حادثه قابل‌بررسی باشد. البته سردار توضیح می‌دهد که اوکراینی‌ها هم ترکش‌ها دیدند. خب اگر چنین است پس چرا سه روز به‌دروغ گفته شد نقص فنی هواپیما بوده است؟ 

۱۲ یک ماه بعد از ماجرا زمانی که گفته می‌شد خطای انسانی پدافند بوده و هیچ پیامی از خلبان هواپیمای ۷۵۲ وجود نداشته، فایل صوتی از خلبان هواپیما افشا شد که نشان می‌داد مقامات جمهوری اسلامی درباره همین موضوع هم دروغ گفته‌اند. در این فایل صوتی خلبان پرواز هواپیمایی آسمان به زبان فارسی به برج مراقبت می‌گوید که «شاهد نور شلیک موشک و همچنین انفجار پس از آن است» اشاره خلبان آن هواپیما به هواپیمای شماره ۷۵۲ است که اصابت موشک به آن را دیده است. با وجود چنین مکالمه‌ای اما بازهم هرگونه اصابت موشک تکذیب شده بود. دردناک‌تر آنجا که مقامات ایران به‌جای پاسخگویی درباره این موضوع، دولت اوکراین را زیر سؤال می‌بردند که چرا این فایل محرمانه را منتشر کرده است! ظاهراً تصور می‌کردند همه جای دنیا همچون ایران است که بتوان همه چیز را در آن محرمانه کرد و جلوی انتشار همه چیز را گرفت. 

۱۳ این سخنان تنها دروغ‌های سردار حاجی‌زاده نبود. او در اولین نشست خبری خود هم حقیقت‌های بسیاری را قلب کرد؛ از جمله زمانی که گفته بود «تعدادی شبکه پدافندی به رینگ اصلی اضافه شدند. سامانه موشکی که عملیات شلیک را انجام داده، امروز به رینگ اضافه شده و در غرب کشور (در بیدگنه) مستقر می‌شود.» این جمله سردار حاجی‌زاده به‌تنهایی برای محاکمه او کافی بود؛ این جمله یعنی این سامانه از قبل وجود نداشته و در حقیقت شلیک را همان سامانه‌ای انجام داده که تازه یک روز مستقر شده بوده است! پایگاه خبری درایو نیز به همین نکته اشاره کرد و تناقض سخنان سردار حاجی‌زاده را مورد تاکید قرار داده بود: «هواپیمای اوکراینی دقیقاً هر کاری که یک هواپیمای مشابه باید انجام دهد را موقع خروج از فرودگاه انجام داده بود. اپراتورهای تور-ام ۱ اگر با محدوده فعالیتشان آشنا بودند، احتمالاً بارها مشخصات پرواز را دیده بودند و وارد ناخودآگاهشان شده بود. حتی قبل از هواپیمای اوکراینی هم پروازهای دیگری را ردگیری کرده بودند که از فرودگاه خارج شده بود و آن‌ها را هدف قرار نداده بودند.»

سردار حاجی‌زاده البته ساعت استقرار سامانه را نیز گفته است. او توضیح داده که ساعت ۱۲ شب سامانه مستقر شده است. معنای این جمله هم یعنی شلیک تنها چند ساعت پس از استقرار سامانه انجام می‌شود.

سردار حاجی‌زاده فعلاً با گردن افراشته در مسئولیت خود ابقا شده و در تمام مراسم حکومتی در نزدیک‌ترین فاصله با رهبر ایران حاضر می‌شود. اگرچه او تنها مقصر این حادثه نیست، اما برکناری او به‌خاطر مسئولیت مستقیم در این حادثه، کمترین کاری بود که آیت‌الله خامنه‌ای می‌توانست انجام دهد. البته چنین نشد و چند ماه بعد به‌خاطر اقداماتش از او تجلیل هم شد.