عارف محمدی؛ نویسنده سینمایی
چهل و هفتمین جشنواره جهانی فیلم تورنتو روز نهم سپتامبر با فیلم شناگران (Swimmers) ساخته سالی ال حسینی محصول انگلستان افتتاح شد. فیلم داستان دو خواهر اهل سوریه را روایت می‌کند که در بحران جنگ و ویرانی‌های این کشور شناکنان خود را از حلب به سواحل کشور یونان می‌رسانند تا در آنجا پناهنده شده و شانس خود را برای حضور در مسابقات شنای المپیک (۲۰۱۶) در برزیل آزمایش کنند.
در جشنواره امسال دویست فیلم بلند و چهل فیلم کوتاه برای دست‌اندرکاران صنعت سینما و عموم علاقه‌مندان به فیلم به نمایش درآمد.
اگرچه تماشای همه فیلم‌ها طی ده روز غیرممکن است، اما جدای از آثار کارگردانان صاحب‌نام که منتقدان و تماشاگران جدی سینما همواره علاقه‌مند به تماشای فیلم‌های آنان هستند، برخی از فیلم‌های نه‌چندان شناخته شده‌ای هم هستند که در طی نمایش در طول فستیوال بازتاب‌های مثبتی دارند و منتقدان را ترغیب می‌کند تا به سراغ این فیلم‌ها بروند.
اما برای من که بیست سال است در فستیوال تورنتو به‌عنوان نویسنده سینمایی حضورداشته و هرساله گزارشی از فستیوال تهیه کرده‌ام فستیوال امسال را از لحاظ کمی و کیفی نازل‌تر از سال‌های پیشین دیدم. حتی در صحبت‌هایی که با چند منتقد فیلم هم در روزهای فستیوال داشتم شاهد دلسردی آنان به لحاظ نبود فیلم‌های خوش‌ساخت و باکیفیت هنری و سینمایی بالا بودم.
به‌هرحال جدای از فیلم‌هایی که موفق به کسب جوایز فستیوال تورنتو شدند که البته در قیاس با فستیوال‌هایی چون کن، ونیز، برلین جایزه محور نیست و بیشتر جوایز آن‌هم به سینمای کانادا اختصاص دارد فیلم‌هایی هم بودند که بدون کسب جوایز بسیار موردتوجه قرار گرفتند. یکی از مطرح‌ترین فیلم‌ها Triangle of Sadness ساخته روبن اوسلند سوئدی بود. اسم این فیلم اشاره به اصطلاحی است که در تخصص پوست و زیبایی به ناحیه اخم روی پیشانی صورت گفته می‌شود و داستان دختر و پسر جوانی است که به‌عنوان مدل تبلیغاتی فعالیت دارند و به یک کشتی لوکس که مهمانان آن افراد ثروتمند هستند دعوت می‌شوند. کشتی طی ماجراهایی غرق می‌شود و تعدادی از مهمانان ازجمله دختر و پسر جوان زنده مانده و خود را به ساحلی دورافتاده می‌رسانند و تلاش می‌کنند تا رسیدن گروه نجات دوام بیاورند. کارگردان که قبل از این هم سال‌ها قبل با فیلم Force Major در پرداخت به جزییات در رابطه عاطفی بین یک زن و شوهر بسیار موفق و درخشان عمل کرده بود این بار تلاش کرده تا چند موضوع را در قصه خود بگنجاند. از جزییات در اختلاف بین دختر و پسر در پرداخت صورتحساب در رستوران تا فاصله طبقاتی و نقش شاخ‌های مجازی در اینستاگرام.
اما در این مطلب پیش از اعلام برندگان نگاهی کوتاه به فیلم‌های ایرانی شرکت‌کننده در جشنواره تورنتو خواهیم داشت.
شب، دیوار، داخلی با نام انگلیسی Beyond the Wall
کارگردان: وحید جلیلوند
بازیگران: نوید محمد زاده، نادیا حبیبی، امیر آقایی…
محصول ایران: ۲۰۲۲
فیلم جدید جلیلوند که پیش‌ازاین با دو فیلم چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت و بدون تاریخ، بدون امضا در محافل سینمایی مطرح شد درباره جوان کم بینایی است که اقدام به خودکشی می‌کند اما با سررسیدن سرایدار مجتمع مسکونی اقدامش ناموفق می‌ماند و این در حالی است که مطلع می‌شود زنی به نام لیلا که در جریان شورش کارگران یک کارخانه به دلیل عدم پرداخت دستمزدشان از دست مأموران دولتی متواری شده جایی در این مجتمع پنهان‌شده است. علی متوجه می‌شود که لیلا در کاشانه اوست و از اینجا رابطه بین این دو و تلاش علی برای نجات لیلا مسیر قصه را پیش می‌برد.
جلیلوند در این فیلم برخلاف دو فیلم قبلی که دارای روایتی سرراست بودند از یک روایت و ساختار مدرن‌تری استفاده کرده که چندان در جذب تماشاگر موفق نخواهد بود. روایت آشفته با فلش‌بک‌ها و فورواردهای پی‌درپی در انسجام دادن به خط قصه خوب عمل نکرده. گریه‌ها و دادوفریادهای مکرر لیلا نیز در تماشاگر بیشتر دافعه ایجاد می‌کند.
درمجموع باید گفت ایده قابل‌توجه داستان به عقیده نگارنده قربانی ساختار و روایت آشفته در کارگردانی و تدوین‌شده است.
تفریق Subtraction
کارگردان: مانی حقیقی
بازیگران: نوید محمدزاده، ترانه علیدوستی، سعید چنگیزیان، علی باقری…
محصول: ایران ۲۰۲۲
مانی حقیقی پس از اولین فیلم خود «آبادان» که هنوز هم به نمایش در نیامده به سراغ ساخت «کارگران مشغول کارند» که به‌نوعی در رده سینمای روشنفکری! لقب داده‌شده رفت و با وجود دریافت چند جایزه وقتی با استقبال خوبی از سوی تماشاگران مواجه نشد سبک خود را تغییر داد و دست به تجربیات متفاوتی در محتوا و ساختار با فیلم‌هایی چون: «کنعان، اژدها وارد می‌شود» و کمدی «پنجاه کیلو آلبالو» زد.
«تفریق» داستان زن جوانی به نام فرزانه است که به رابطه همسرش (جلال) با زنی دیگر و رفت و آمدش به یک مجتمع مسکونی مشکوک می‌شود و کار به مشاجره می‌کشد. اما رفته‌رفته هر دو متوجه شباهت عجیب یک زوج با خودشان می‌شوند که همزادشان هستند و این موضوع مشکلات زیادی برایشان به وجود می‌آورد.
مانی حقیقی با پس‌زمینه مطالعه در فلسفه که اتفاقاً فارغ‌التحصیل دانشگاه مک گیل در کانادا است به سراغ موضوعی رفته که بتواند به قول خودش ایده‌ای که سال‌ها دغدغه‌اش بوده یعنی دوگانگی رفتارهای ایرانیان در جامعه را در قالب فیلم سینمایی روایت کند. ابتدا قصد داشته سراغ گونه علمی، تخیلی برود که ممکن نمی‌شود و پس از دو دهه بالاخره یک درام اجتماعی را برای روایت این ایده موردعلاقه‌اش انتخاب می‌کند. در مورد «تفریق» باید گفت که گاهی آنچه در ذهن یک هنرمند می‌گذرد با خروجی کارش همخوانی کاملی ندارد و درواقع ذهنیت با عمل متفاوت از کار درمی‌آید. تفریق اساساً در فیلم‌نامه و روایت دچار کمبودهای زیادی است. یعنی آنچه دغدغه حقیقی در ارتباط با دوگانگی رفتاری و گفتاری افراد در جامعه ایرانی است که مثلاً رفتار و تفکر و گفتارشان در خانه به‌اجبار با بیرون از خانه که تحت تأثیر ساختارهای دینی و حکومتی در ایران است مغایرت دارد با طرح این قصه نتوانسته موفق عمل کند. چراکه اولین سؤال برای یک تماشاگر در ارتباط با منطق روایی داستان این خواهد بود که، خوب شباهت این زوج به هم که بر اساس روایت‌های فرازمینی همزاد نامیده می‌شوند یک شباهت فیزیکی است ولی اخلاقیات و خصوصیات هر چهارتا با هم متفاوت است و چرا باید به خاطر این شباهت ظاهری این‌همه فاجعه رخ دهد! ازآنجاکه هنوز فیلم به نمایش عمومی درنیامده تحلیل بیشتر آن‌هم باعث لو دادن قصه می‌شود پس با یک نظر اجمالی باید بگویم که تفریق علیرغم کشش در روایت و ساختار متأسفانه دارای ضعف‌هایی در فیلم‌نامه و روایت است که احتمالاً با نقدهایی نه‌چندان مثبت روبرو خواهد شد.
خرس نیست No Bears
کارگردان: جعفر پناهی
بازیگران: جعفر پناهی، ناصر هاشمی، رضا حیدری، مینا کاوانی…
محصول: ایران ۲۰۲۲
فیلم‌های جعفر پناهی را باید به دو دوره تقسیم کرد. قبل از دستگیری و ممنوع‌الکاری و بعدازآن. قبل از هر چیز باید بگویم بارها دست‌اندرکاران غیر ایرانی سینما از من سؤال کردند که اگر آقای پناهی ممنوع‌الکار است چطور موفق شده در ایران فیلم بسازد و فیلم‌هایش را به جشنواره‌ها ارسال کند؟! البته پاسخ این سؤال حتماً به قوانین موجود در کشور مربوط می‌شود ولی آنچه مسلم است چند فیلمی که پناهی در دوران محکومیت و محدودیت ساخته را به شکل شخصی کارکرده ولی اینکه با توجه به حساسیت‌هایی که روی او دارند، برای ارسال فیلم‌ها از ایران مشکلی با نهادی‌های دولتی نداشته به یک نظر کارشناسانه نیاز دارد.
به‌هرروی اگرچه پناهی بعد از تفهیم اتهام و ممنوع‌الکاری پنج فیلم ساخت که هیچکدام به لحاظ ساختار هنری قابل‌مقایسه با فیلم‌های قبلی او مثل «بادکنک سفید»، «دایره»، «طلای سرخ» نبودند اما به دلیل همین محدودیت‌ها و فشارهایی که بر او اعمال‌شده بیش‌ازپیش مورد مهر داوران قرارگرفته است. اما آخرین اثرش (خرس نیست) اتفاقاً در بین این کارها شاخص‌تر شده و به فیلم دلچسب‌تری تبدیل‌شده است. این فیلم را می‌توان یک مستند داستانی نامید. در این فیلم پناهی به‌عنوان کارگردان به یکی از روستاهای مرزی در آذربایجان شرقی سفر کرده و دستیار خود را به شهری مرزی در ترکیه فرستاده تا ماجرای یک زوج جوان ایرانی را که قصد دارند با پاسپورت جعلی به فرانسه سفر کنند را به تصویر بکشد و خودش نیز از راه دور گروه را هدایت می‌کند. به موازات همین قصه وقتی پناهی لابلای کارها با دوربینش از روستاییان عکس می‌گیرد با مشکلی روبرو می‌شود. پناهی از سوی روستاییان و کدخدای ده متهم می‌شود که از دختر و پسری عکس گرفته که رابطه شرعی با هم ندارند و پسر جوانی که دلباخته دختر است نیز از این موضوع دچار خشم شده و به دنبال این است که پناهی این عکس را در اختیار او قرار دهد اما همین موضوع به‌ظاهر ساده به معضلی تبدیل می‌شود که به موازات قصه زوج جوان در ترکیه پیش می‌رود. از برخی نکات کلیشه‌ای و شعاری در فیلم که بگذریم «خرس نیست» مجموعاً اثر قابل‌قبول‌تری نسبت به کارهای قبلی پناهی پس از ممنوع‌الکاری است. «خرس نیست» برای نخستین بار در ۹ سپتامبر ۲۰۲۲ در هفتاد و نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز در رقابت اصلی «شیر طلایی» نمایش داده شد و برنده‌ی جایزه ویژه هیئت‌داوران این جشنواره شد. این فیلم به دلیل اصالت، مضامین و کارگردانی، با نقدهای مثبتی از منتقدان مواجه شد.
عنکبوت مقدس Holly Spider
کارگردان: علی عباسی
بازیگران: زر امیرابراهیمی، مهدی بجستانی، آرش اشتیانی، نیما اکبرپور…
محصول: دانمارک، آلمان، فرانسه ۲۰۲۲
«عنکبوت مقدس» پس از اکران در جشنواره کن با حواشی زیادی روبرو شد و نهادهای حکومتی در ایران فیلم را توهین به مقدسات دانستند و اعلام کردند که با هنرمندان داخل ایران که در فیلم همکاری داشتند برخورد قانونی خواهد شد. داستان فیلم در مورد ماجرای واقعی قتل زنجیره‌ای زنان تن‌فروش خیابانی در شهر مشهد به دست یک کارگر ساختمانی به نام سعید حنایی است که با سوار کردن زنان خیابانی توسط موتور آن‌ها را به مکان‌های مختلف می‌برده و به قتل می‌رسانده است. سعید حنایی پس از ارتکاب به قتل شانزده زن خیابانی به کمک آخرین قربانی به نام مژگان که موفق به فرار شده بود توسط پلیس دستگیر و بعد از چند جلسه محاکمه اعدام شد. این قاتل انگیزه خود از این جنایت‌ها را دینی خواند و آن را پاک‌سازی جامعه از فساد قلمداد کرد.
قبل از علی عباسی، مازیار بهاری مستندساز مقیم کانادا در سال ۲۰۰۳ مستندی درباره‌ی سعید حنایی و خانواده‌اش به نام «عنکبوت می‌آید» ساخت که در جشنواره مستند هات داکس با استقبال خوبی روبرو شد. در سال ۱۳۹۸ هم ابراهیم ایرج‌زاد فیلمی بر اساس همین واقعه به نام «عنکبوت» با بازی محسن تنابنده در نقش حنایی ساخت. اما حواشی و خبرسازی فیلم علی عباسی از آنجا ریشه می‌گیرد که این کارگردان قبل از ساخت اولین فیلمش با نام «مرز» طرح ساخت فیلمی از ماجرای قتل زنجیره‌ای را با نامی غیر از «عنکبوت مقدس» به وزارت ارشاد فرستاده بود و گویا با شهاب حسینی هم برای ایفای نقش وارد مذاکره شده بود که پس از دو سال موفق به کسب مجوز نمی‌شود. اما در سال ۲۰۱۸ با نمایش فیلم «مرز» در جشنواره کن و کسب جایزه نوعی نگاه و ارسال فیلم به آکادمی اسکار به نمایندگی کشور سوئد موقعیت علی عباسی برای ساخت فیلم جدیدش پررنگ‌تر شد و نهایتاً با کمک مالی و حمایت چند تهیه‌کننده اروپایی فیلم را خارج از ایران تولید و به پایان برد.
«عنکبوت مقدس» در مقایسه با نسخه ایرانی‌اش به کارگردانی ابراهیم ایرج‌زاد از رها بودن از محدودیت و سانسور و روایت واقع‌گرایانه به‌عنوان یک امتیاز بالا بهره برده است. علی عباسی با استفاده از یک داستان آشنای واقعی با استفاده از گونه فیلم نوآر می‌توانست از عناصر درام برای پیشبرد قصه‌اش بیشتر بهره ببرد چراکه ذات این ماجرا به لحاظ قصه‌پرداری می‌تواند جنبه‌های گوناگونی را در بستر یک فیلم جنایی، دلهره‌آور و پلیسی شکل دهد. اما باید گفت عباسی درمجموع به لحاظ کارگردانی موفق عمل کرده و با در نظر گرفتن فیلم غریب و خوش‌ساخت «مرز» از او می‌توان به‌عنوان استعدادی نو در سینمای فیلم‌سازان مهاجر نام برد.
۷۵۲ یک عدد نیست ۷۵۲ Is Not a Number
کارگردان: بابک پیامی
با حضور: حامد اسماعیلیون
محصول: ۲۰۲۲ کانادا
نام بابک پیامی را بیشتر علاقه‌مندان جدی سینما با فیلم «رأی مخفی» به خاطر خواهند آورد. فیلمی که با موضوع انتخابات و رأی‌گیری در مکانی دورافتاده در ایران به واسط ساختار آبسورد و روایت غیرخطی خاص داستان موردتوجه منتقدان سینمایی قرار گرفت و موفق به کسب جایزه «شیر نقره‌ای» ونیز شد. بابک پیامی فیلم‌ساز مقیم تورنتو پس از موفقیت «رأی مخفی» دست به ساخت فیلمی به نام «سکوت بین دو اندیشه» با محوریت اعدام زد که فیلم در مرحله تدوین توقیف شد و پیامی با خروج از ایران مراحل پس از تولید را در خارج از ایران به پایان برد و در جشنواره تورنتو نیز در سال ۲۰۰۳ به نمایش درآمد.
مستند «۷۵۲ یک عدد» نیست ذاتاً موضوعی است که برای تمام ایرانیان آشناست و احتمالاً بیشتر غیر ایرانی‌های اهل اخبار نیز حداقل خبر این فاجعه را شنیده‌اند. مستندی با این موضوع طبیعتاً کنجکاوی برای تماشای آن را بیشتر می‌کند. اما از طرفی هم قبل از بابک پیامی مستندی با همین موضوع سال گذشته در جشنواره مستند هات داکس به نمایش درآمد که بسیار ضعیف بود و فقط گویا اهمیت موضوع بهانه‌ای برای شرکت در جشنواره شده بود. اما فیلم پیامی به لحاظ ساختار، حرفه‌ای عمل کرده است. پیامی با صرف زمان زیادی برای فیلم با حامد اسماعیلیون به‌عنوان نماینده خانواده‌های قربانیان فاجعه هواپیمای اوکراینی همراه شده تا روند جستجو و تلاش او برای دادخواهی جهانی در محکومیت عاملان این فاجعه را پیگیری کند.
پیامی در جای‌جای فیلم از پلان‌هایی استفاده کرده که بیننده را متأثر می‌کند و عمق فاجعه را هر چه بیشتر در ذهن بیننده پررنگ‌تر می‌سازد. این مستند بین نامزدهای دریافت جایزه بهترین مستند قرار گرفت که نهایتاً موفق به کسب این جایزه نشد.
چهل و هفتمین جشنواره فیلم تورنتو روز یکشنبه ۱۸ سپتامبر با نمایش فیلم Dalliland ساخته مری هارون و اعلام جوایز برندگان به کار خود پایان داد.
ارسال نظرات