در اسکار "خرس نیست"، "جنگ جهانی سوم" است

مصطفا عزیزی |

یکی از جوایز مهمی که در مراسم اسکار اهدا می‌شود جایزه اسکار بهترین فیلم بین‌المللی (با نام قبلی اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان) است. این جایزه برخلاف بقیه جوایز اسکار که مربوط به فیلم‌های آمریکایی ست به سینمای جهان تعلق دارد و هر کشور تا ۳ اکتبر برابر با ۱۱ مهر فرصت دارد فیلمی که آن کشور را نمایندگی می‌کند به آکادمی علوم و هنرهای سینما در ایالات متحده آمریکا معرفی کند تا در آنجا طبق سازوکاری ده فیلم به عنوان نامزد برگزیده شود و در روز مراسم اسکار به یک فیلم جایزه بدهند که معمولا کارگردان فیلم برای دریافت جایزه روی صحنه می‌رود و از سال ۲۰۱۴ نام کارگردان علاوه بر نام کشور نوشته می‌شود و مجسمه اسکار نزد کارگردان باقی می‌ماند.

در جمهوری اسلامی معمولا کمیته‌ای در بنیاد فارابی که بنیادی دولتی است از اهالی سینما تشکیل می‌شود تا فیلم مورد نظر برای ارسال به آکادمی اسکار را انتخاب کنند. هر سال موضوع انتخاب فیلم برای این بخش با جنجال‌هایی روبه‌رو است و امسال نیز چنین بود تا سرانجام در آخرین فرصت‌ها طبق اطلاع روابط عمومی بنیاد فارابی اعضای کمیته انتخاب نماینده ایران به اسکار ۲۰۲۳ فیلم مورد نظر را اعلام کردند.

اعضای این کمیته برای اسکار ۲۰۲۳ عبارتند از: «مریلا زارعی، محمد داوودی، رسول صدرعاملی، مهدی سجاده‌چی، سیدمحمد حسینی، حامد شکیبانیا، محمدحسین حقیقی و پرویز شیخ طادی» که طی بیانیه‌ای اعلام کردند: « کمیته انتخاب در پی جلسات متعدد و بررسی ۵۷ فیلم حائز شرایط در مرحله اول، ۱۷ فیلم را جهت بازبینی انتخاب و پس از بررسی‌های مجدد پنج فیلم را به عنوان نامزد نهایی به شرح ذیل برگزید:

موقعیت مهدی، پسر دلفینی، بدون قرار قبلی، تفریق و جنگ جهانی سوم»

در همین اطلاعیه آمده است که فیلم «جنگ جهانی سوم» ساخته‌ی هومن سیدی به عنوان فیلمی که به آکادمی اسکار معرفی می‌شود برگزیده شده است. همیشه بین فیلمی که انتخاب می‌شد و فیلم‌هایی که انتخاب نمی‌شدند مناقشه بود اما امسال آنقدر آن چهار فیلم دیگر از نظر معیارهای انتخاب فیلم برای اسکار فاصله داشتند که در این زمینه مناقشه‌ای وجود ندارد اما مناقشه در جای دیگری ست.

دو تا از ملاک‌های مهم برای انتخاب فیلم برای معرفی به اسکار حضور در جشنواره‌های بین‌المللی و داشتن پخش کننده معتبر جهانی است که چهار فیلم قبلی آن را نداشتند و تنها «جنگ جهانی سوم» دارای این خصیصه بود. پرویز شیخ طادی سخنگو و عضو کمیته معرفی فیلم ایرانی به اسکار ۲۰۲۳ در باره‌ی دلایل انتخاب «جنگ جهانی سوم» به ایرنا گفته است: «دلایل انتخاب ابتدا داشتن شرایط و ضوابط راهیابی به مراسم اسکار بود. مواردی نظیر داشتن پخش‌کننده مسئول و توانمند و فعال، تولید ایران با زبان غالب فارسی، امتیاز داشتن موفقیت‌های بین‌المللی معتبر، داشتن مراتب بالای فنی و استاندارد، نقش آفرینی‌های قابل توجه، کارگردانی برجسته، فیلمبرداری و صحنه و گریم متناسب با متن و داشتن فیلمنامه و ایده نو که نسبتا بی نقص‌تر از بقیه آثار باشد.»

البته زبان فارسی را خود شیخ طادی افزوده است و سال‌ها ست که دیگر لازم نیست زبان فیلم زبان رسمی کشور ارسال کننده فیلم باشد از این نظر هیچ اشکالی ندارد که فیلم ارسالی از سوی ایران به زبان ترکی یا کردی یا سایر زبان‌هایی که داخل ایران گویندگانی دارد، یا ندارد، باشد و تنها کافی است انگلیسی زبان غالب آن نباشد برای همین فیلم «خرس نیست» جعفر پناهی که نیمی فارسی و نیمی ترکی است یا «آتابای» نیکی کریمی که کاملا ترکی ست قابل ارائه به اسکار بودند.

مناقشه‌ی اصلی بر سر سه فیلم دیگر است که اساسا حتا در بین این پنج فیلم هم نیستند. وقتی در جشنواره‌ی کن «برادران لیلا» ساخته‌ی سعید روستایی برنده یکی از جوایز نهادی مستقل «فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم» (فیپرشی) بهترین فیلم بخش مسابقه اصلی شد و روستایی پس از کسب جایزه، آن را به مردم داغدیده آبادان تقدیم کرد. در نظرسنجی‌های متعدد، شانس برادران لیلا را برای کسب یکی از جوایز اصلی بخش رقابتی، بسیار بالا نشان داد. حتی برخی رسانه‌ها نوشتند با لو رفتن اسامی برگزیدگان، فیلم روستایی برنده نخل طلا شده است. باید یادآوری کنم که فیلم «عنکبوت مقدس» ساخته‌ی علی عباسی هم یکی از رقبای «برادران لیلا» بود. به هر حال وقتی نوید محمدزاده و همسرش فرشته حسینی روی فرش قرمز روبوسی کردند و ترانه علی‌دوستی لیلای «برادران لیلا» در مورد حساس بودن به پول‌های مشکوک حرف‌های در پاسخ به بابک غفوری‌آذر خبرنگار رادیو فردا زد که خوشایند حکومت نبود و از همه مهم‌تر سعید روستایی گفت حاضر نیست حتا یک فریم از فیلمش را سانسور کنند و سانسور به فیلم قبلی‌اش «متری شش و نیم» صدمه‌ی زیادی زده است و ترجیح می‌دهد این فیلمش مجوز پخش نگیرد تا این که با سانسور آن را مثله کنند. همه‌ی این‌ها موجب خشم مسئولین وزارت ارشاد از وزیر تا معاونان ریز و درشتش شد.

روح‌الله سهرابی از معاونین وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی در رسانه‌ها گفت: «در بین فیلم‌های ایرانی حاضر در جشنواره ونیز دو فیلم «جنگ جهانی سوم» (هومن سیدی) و «بی رویا» (ارین وزیردفتری) مشکلی برای حضور در جشنواره‌ها ندارند چرا که از چند ماه پیش درخواست خود را ثبت کرده و در تعامل با سازمان سینمایی و شورای پروانه نمایش پیش رفته‌اند اما فیلم «شب داخلی دیوار» جهت اخذ پروانه نمایش دیرتر اقدام کرده و طبق اعلام تهیه کننده با توجه به آماده نبودن فیلم، نسخه نهایی را ارائه نداده است.» او بدون این که نامی ببرد در مورد «خرس نیست» (جعفر پناهی) گفت یک فیلم هم که اصلا مجوز ساخت هم نداشته و هیچ شناسنامه‌یی از ان ثبت نشده.

محمد خزاعی رئیس «سازمان سینمایی کشور» صحبت از ممنوع‌الکار شدن برخی از اهالی سینما کرد و نام‌های هایده صفی‌یاری و نوید محمدزاده و فرشته حسینی و ترانه علی‌دوستی در این میان شنیده می‌شد.

هر چند در جشنواره‌ی کن «عنکبوت مقدس» نخل طلا را نبرد اما زهرا امیرابراهیمی که سال‌ها پیش مصائب بسیاری را متحمل و از جمهوری اسلامی رانده شده بود، برنده نخل طلای کن شد و حکومت سرپا عقب‌مانده و مرتجع جمهوری اسلامی مانند مار زخمی به خود می‌پیچید و فیلم عنکبوت مقدس را فیلمی ضددینی و ضد امام هشتم شیعیان اعلام کردند.

پس از بازگشت از کن به تهران پیمان معادی یکی دیگر از بازیگران «برادران لیلا» در برنامه زنده‌ی اینستاگرامی خواهان این شد که یک نفر همراه اهالی سینما به خارج از کشور بیاید تا آن‌ها بدانند چه بگویند و چه نگویند و ظاهرا جمهوری اسلامی که آماده است تا به این پیشنهادها عمل کند ترتیباتی داد تا در ونیز جبران مافات کند و خط را به شرکت‌کنندگان ایرانی در این مراسم بدهد.

در قرار دسته جمعی هدفمند اعتراضی، فلش ماب، که روی فرش قرمز ونیز برگزار شد تا از فیلمسازان زندانی در ایران و ترکیه و میانمار دفاع کنند. فیلم‌سازان سرشناسی زیادی حاضر شدند.  از جمله جولین مور، رئیس هیئت داوران جشنواره ونیز، سالی پاتر، کارگردان بریتانیایی و آدری دیوان فرانسوی که سال پیش جایزه شیر طلایی را دریافت کرد بود با عکس‌هایی از جعفر پناهی، محمد رسول‌اف، مصطفا آل‌احمد و دو زندانی دیگر در دست خواستار آزادی فوری آنان شدند اما نه لیلا حاتمی، که جزو هیات داوران بود و نه هیچ یک از اهالی ریز و درشت سینمای ایران به جز مینا کاوانی و رضا حیدری هیچ‌کدام حرفی نه از جعفر پناهی زدند نه از اوضاع و احوال مردم ایران.  لورا پویترس برندۀ شیر طلایی به خاطر فیلم مستند «تمام زیبایی و خون‌ریزی» (All the Beauty and the Bloodshed) و برنده شیر نقره‌‌ای لوکا گوادانینو، فیلم‌ساز ایتالیایی، به خاطر فیلم «استخوان‌ها و همه چیز» (Bones & All) جایزه خود را به جعفر پناهی اهدا کردند اما هومن سیدی که به خاطر «جنگ جهانی سوم» برنده بهترین کارگردانی در بخش «افق» شد جایزه خود را به مردم ایران تقدیم کرد و همین‌طور محسن تنابنده که جایزه بهترین بازیگر مرد همین بخش را گرفت جایزه را به مادرش و کارگران ایران اهدا کرد هیچ کدام هیچ حرفی از هیچ یک از فیلم‌سازان زندانی ایرانی نزدند.

به هر حال حقوق توزیع جهانیِ «خرس نیست» توسط شرکت فرانسوی سلولوید دریمز تضمین شده است و در هفتاد و نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز در رقابت اصلی شیر طلایی نمایش داده شد و برندۀ جایزه ویژه هیئت داوران این جشنواره هم شد.

فیلم «برادران لیلا» در جشنواره کن حضور داشت و برنده‌ی جایزه «فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم (به فرانسوی: Fédération Internationale de la Presse Cinématographique) (به‌اختصار فیپرِشی: FIPRESCI)، شد. بازیگران مهمی در این فیلم بازی می‌کنند: ترانه علیدوستی، نوید محمدزاده، پیمان معادی، فرهاد اصلانی، محمد علی محمدی و سعید پورصمیمی و سعید روستایی هم با دو فیلم قبلی خود نشان داد که کارگردان خوبی ست. ضمنا شرکت وایلد بانچ (بین‌الملل) توزیع آن را به عهده دارد.

«شب، داخلی، دیوار» وحید جلیلوند هم در جشنواره ونیز و تورنتو حضور داشته است و مَچ فکتوری (جهانی) هم توزیع کننده آن است.

با این وجود این فیلم‌ها حتا در بین نامزدهای کمیته انتخاب هم نبودند زیرا جمهوری اسلامی کشوری دیکتاتوری ست و همه‌چیز با زور و سلطه تعریف می‌شود و این فیلم‌ها به هر دلیل مجوز پخش نگرفتند.

فیلم «جنگ جهانی سوم» هنوز اکران نشده است و اگر تا ۹ آذر ۱۴۰۱ اکران نگیرد نمی‌تواند در هیات انتخاب اسکار حضور پیدا کند. هر چند همایون اسعدیان، سخنگوی شورای صنفی نمایش اعلام کرده آمادگی اکران این فیلم هست اما تا وقتی اکران نشود هیچ چیز معلوم نیست.

آکادمی اسکار باید فکری به حال این موضوع بکند. در کشورهای دیکتاتوری که همه‌چیز دست حکومت است و عملا تنها کافی ست به فیلمی اجازه پخش ندهند تا فیلم نتواند به اسکار برود حق فیلم‌هایی که زیر بار سانسور نمی‌روند ئایمال نشود. برای این معضل راه‌حل‌های مختلفی وجود دارد از جمله ایجاد نهادی بین‌المللی از فیلم‌سازان مستقل یا تبعیدی که آن‌ها اجازه داشته باشند هر سال یک فیلم از بین فیلم‌های مغضوب به آکادمی اسکار برای شرکت داده شدن در بخش «اسکار بهترین فیلم بین‌المللی» معرفی کنند. اگر چنین بود اکنون شاید «شیطان وجود ندارد» محمد رسول‌اف هم اسکار گرفته بود یا امسال فیلم «خرس نیست» هم به اسکار می‌رفت.

امیدوارم فیلم «عنکبوت مقدس» علی عباسی به «بهترین فیلم بین‌المللی» معرفی شود و تا قبل از ۹ آذر دست‌کم به مدت ۷ روز در لوس‌انجلس اکران شود و جایزه بهترین فیلم را علی عباسی و بهترین بازیگر زن را زر امیرابراهیمی برنده شود و موجب خوشحالی مردم ایران که این روزها با خشم و اندوه در خیابان هستند و دارند کشته می‌شوند تا آزاد زندگی کنند فراهم شود.

اجازه بدهید این جُستار را با بیان متن کامل بیانیه جعفر پناهی و محمد رسول‌اف از زندان اوین خطاب به جشنواره ونیز خاتمه دهیم:

«ما فیلمسازیم. ما عضو سینمای مستقل ایرانیم.

زیستن را در آفرینش آثار می‌دانیم. آثاری که سفارش‌پذیر نیست. از این رو نزد صاحبان قدرت مجرمیم.

سینمای مستقل تصویرگر روزگار خود است. از جامعه الهام می‌گیرد و نمی‌تواند نسبت به آن بی‌تفاوت باشد.

تاریخ سینمای ایران گواه حضور موثر و مستمر فیلم‌سازان مستقل است که با کوشش‌های خود سانسور را به عقب رانده و حیات این هنر-صنعت را قوام بخشیدند. در این راه بسیاری ممنوع الکار شدند. برخی ناچار به مهاجرت ناخواسته و عده‌ای به گوشه‌ی انزوا رانده شدند.

با این همه امید دوباره ساختن، دلیل بودن است.

فیلمساز مستقل در هر شرایط، زمان و مکان در حال ساختن و یا به فکر ساختن فیلم است.»