نویده احمدی|
پاسپورت‌های «طرح خانوار» یکی از کارهای مشترک بین سفارت افغانستان و اداره اتباع ایران و پلیس ناجا است که با همکاری این سه نهاد انجام می‌شود اما حالا دو سال است که دیگر این پاسپورت‌ها تمدید نمی‌شود. مهاجران دارای پاسپورت خانوار در این دو سال مشکلاتی زیادی دارند و هنوز نمی‌دانند که تکلیف اقامت آنها به کجا ختم می‌شود. در این مجال به این موضوع و مشکلات این مهاجران پرداخته شده است.
تاریخچه
داشتن اقامت یکی از موارد مهم برای همه مهاجران در کشورهای مختلف است و نداشتن اجازه رسمی اقامت بر زندگی مهاجران تاثیر زیادی می‌گذارد و آنان را با دشوارهایی مختلفی مواجه می‌سازد. ایران یکی از کشورهای مهاجرپذیر است که بیشترین مهاجران افغان را دارد و خدمات مختلفی را برای مهاجران ارائه کرده است. یکی از مهم ترین اقداماتی که برای مهاجران صورت گرفته است، ارائه مدارک اقامتی برای آنان است. موضوع اقامت و داشتن مدارک اقامتی در ۴۰ سال گذشته، فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است. زمانی که اولین گروه مهاجران به ایران آمدند، بعد از مدتی از آنها سرشماری صورت گرفت و به مهاجران کارت‌هایی تحت عنوان «آواره‌گان افغان» تعلق گرفت. فرزندان مهاجران با داشتن آن می‌توانستند به تحصیل بپردازند و آنها بدون دغدغه اقامت در ایران زندگی می‌کردند.
با اوج گرفتن جنگ‌های طالبان روزبه‌روز برتعداد مهاجرانی که به ایران می‌آمدند، افزوده شد. بعد از چندین سال از مهاجران مجدد سرشماری شد و سرانجام به کسانی که سرشماری شدند، «کارت آمایش» داده شد. از آن زمان تا چندین سال بعد مهاجران دیگری به ایران آمدند و بعد از ده سال کسانی که فاقد مدرک بودند، سرشماری شدند و کد اختصاصی برای آنها صادر شد و بعد از یک سال به آنها پاسپورت طرح خانوار تعلق گرفت.
مدت اقامت پاسپورت‌ها متفاوت بود و برای بازه‌های زمانی مختلفی همچون یک ماه، سه ماه، شش ماه و نه ماه تمدید می‌شد و بابت تمدید آن از مهاجران مبالغ مختلفی دریافت می‌شد. پاسپورت‌های «طرح خانوار» یکی از کارهای مشترک بین سفارت افغانستان و اداره اتباع ایران و پلیس ناجا است که با همکاری این سه نهاد انجام می‌شود اما حالا دوسال است که دیگر این پاسپورت‌ها تمدید نمی‌شود. از تعداد مهاجرانی که پاسپورت خانوار دارند، آمار دقیقی و رسمی در دسترس نیست، اما طبق آمار غیررسمی، ۲۰۹ هزار و ۴۲۷ نفر از مهاجران دارای پاسپورت خانوار هستند.
مسئولان چه می‌گویند؟
«دفاتر کفالت» مراکزی هستند که تا قبل از این، در راستای تمدید پاسپورت‌های خانوار عمل می‌کردند و در زمان تمدید پاسپورت‌های خانوار روزانه مهاجران زیادی به آنها مراجعه می‌کردند اما حالا دو سال است که از تمدید پاسپورت خبری نیست. یکی از کارمندان دفاتر کفالت، دلیل اصلی تمدید نشدن این پاسپورت‌ها را از سوی سفارت افغانستان می‌داند و می‌گوید: «بزرگ‌ترین مشکل در خصوص عدم تمدید پاسپورت‌های خانوار عدم همکاری سفارت افغانستان است. سفارت افغانسنان تنها در صورتی که مهاجران پاسپورت‌های الکترونیکی بگیرند، حاضر می‌شود که در این زمینه همکاری داشته باشد. زمانی که به مهاجران پاسپورت داده شد، همه پاسپورت‌ها دست‌نویس بود و حالا اگر مهاجران بخواهند پاسپورت دست‌نویس را تبدیل به پاسپورت الکترونیکی کنند باید هزینه میلیونی پرداخت کنند و این برای مهاجران که از قشر آسیب‌پذیر هستند، سخت و حتی ناممکن است. به همین دلیل، دو سال است مهاجرانی که پاسپورت خانوار دارند سرگردان هستند و اقامت آنها باطل شده است و از خدماتی مثل گرفتن سیم کارت و حساب بانکی محروم شده‌اند و نمی‌توانند که برای دریافت برگ تردد بین‌شهری اقدام کنند و به مسافرت بروند.» کارمند دیگر دفتر کفالتی در شهرری نظر متفاوتی دارد و معتقد است که اداره اتباع و پلیس ناجا هنوز در زمینه تمدید پاسپورت خانوار به نتیجه نرسیده‌اند و تصمیم جدی در این راستا صورت نگرفته است و مشخص نیست که چه زمانی این پاسپورت‌ها تمدید شوند.
هفته را دنبال کنید در: اینستاگرام – تلگرام – توئیتر
| بیشتر بخوانید: |
نظر متفاوت سفارت افغانستان
در این میان یکی از کارمندان سفارت افغانستان، موضوع الکترونیکی شدن پاسپورت‌های خانوار را رد می‌کند و می‌گوید: «در زمینه پاسپورت‌های خانوار از جانب سفارت هیچ مشکلی وجود ندارد و ما در حال حاضر کارهایی که در زمینه پاسپورت خانوار که مربوط به بخش سفارت می‌شود را انجام می‌دهیم اما ناجا و اداره اتباع اقامت نمی‌زنند و متاسفانه مهاجران در این دو سالی که پاسپورت‌های آنها تمدید نمی‌شود مشکلات فراوانی دارند و امیدواریم که هرچه زودتر در این خصوص تصمیم جدی گرفته شود. به گفته وی، روزانه تعداد زیادی از مهاجران که پاسپورت خانوار دارند از نقاط مختلف به ما مراجعه می‌کنند و ما می‌گوییم که باید پلیس ناجا و اداره اتباع در این خصوص تصمیم‌گیری کنند.»
مزایای پاسپورت خانوار
پاسپورت‌های خانوار مزیت‌های مختلفی مثل داشتن سیم و حساب بانکی را برای مهاجران فراهم کرده بود و بسیار از دارندگان این مدرک اقامتی موفق شده بودند که برای خود حساب بانکی باز کنند. «سهیلا خیری» از مهاجرانی است که در یکی از بانک‌ها حساب باز کرده بود اما با تمدید نشدن پاسپورتش حساب بانکی او بسته شده است. او می‌گوید: «خانواده‌ام سی سال است که در ایران زندگی می‌کنند و متاسفانه نتوانستیم در سرشماری کارت آمایش شرکت کنیم اما موفق شدیم که پاسپورت خانوار بگیریم و با داشتن پاسپورت خانوار بسیاری از مشکلات ما حل شد. من در یک بانک حساب باز کردم اما زمانی که اقامت پاسپورتم تمام شد، حساب بانکی مسدود شد و من در حسابم پول زیادی داشتم و نتوانستم پول خود را از بانک بگیرم. برای پیگیری این موضوع به اداره اتباع مراجعه کردم و چندین بار به پلیس ناجا رفتم اما گفتند که باید صبر کنم تا پاسپورتم تمدید شود.»
ممانعت از تحصیل
«سمیرا سادات» یکی از دختران مهاجر است که پاسپورت خانوار دارد. او داشتن پاسپورت خانوار را امتیاز مثبتی می‌داند و با گرفتن پاسپورت خانوار موفق شده است که از مدارس خودگردان وارد مداسه دولتی شود و برای خود حساب بانکی باز کند، اما حالا مشکلات فراوانی در پیش رو دارد؛ چرا که در این دو سال، پاسپورت او تمدید نشده و از تحصیل باز مانده است. او می‌گوید: «من سال آخر دبیرستان بودم که دیگر پاسپورت‌های خانوار تمدید نشد و زمانی که برای ثبت‌نام به مدرسه رفتم، مدارکم را قبول نکردند و چندین بار به دفاتر کفالت و سفارت افغانستان رفتم و آنها گفتند که باید منتظر تمدید پاسپورتم بمانم. با این وجود می‌خواستم که برگ حمایت تحصیلی بگیرم اما چون پاسپورت داشتم از گرفتن آن منع شدم و در آخر نتوانستم ادامه تحصیل دهم و دو سال است دارندگان پاسپورت خانوار بلاتکلیف هستند و دست ما به جایی بند نیست. من چندین بار به پلیس ناجا رفتم و آنها وعده دادند که پاسپورت‌ها به زودی تمدید می‌شود اما هیچ خیری از عملی شدن وعده‌ها نیست. پاسپورت‌های خانوار به مهاجرانی که در گذشته مدرک نداشتند، کمک زیادی کرده است اما حالا مهاجران نمی‌دانند که تا چه زمانی منتظر تمدید این پاسپورت‌ها باشند. من در این دو سال خیلی اذیت شدم و احساس سرخوردگی می‌کنم که نتوانستم ادامه تحصیل دهم و نمی‌دانم چه زمانی می‌توانم تحصیل خود را از سر گیرم.»
انتظارات از دولت افغانستان
«عبدالله نجیبی» چهل سال پیش به ایران آمده و یکی از مهاجرانی است که پاسپورت خانوار دارد. او از این که مهاجران برای چندمین بار سرشماری شدند احساس خوشحالی دارد و آن را اقدام مثبتی از سوی مسئولان ایرانی دانسته و می‌گوید: «دولت ایران خدمات زیادی را برای مهاجران انجام داده است و به نظرم باید مهاجران قدر این خدمات را بدانند؛ چرا که تعداد مهاجران ساکن در ایران بسیار زیاد است. هر سال مهاجران زیادی به ایران می‌آیند و ساماندهی مهاجران افغان که مدرک ندارند کار بسیار دشواری است.»
او معتقد است: «طرح پاسپورت خانوار اقدام بزرگی برای مهاجران بوده است و مهاجران با پاسپورت خانوار می‌توانستند که به شهرهای مجاز به راحتی سفر کنند و سیم‌کارت بگیرند و از خدمات بانکی استفاده کنند. به نظرم سفارت افغانستان در این خصوص کم‌کاری می‌کند و باید اقدام جدی در این مورد با دوستان و مسئولان ایرانی انجام دهد. مهاجران انتظار دارند که زودتر تکلیف پاسپورت‌های خانوار مشخص شوند تا مشکلات آنها حل شود. یکی از مزیت‌های پاسپورت خانوار این است که هر گاه مهاجران توسط پلیس دستگیر شوند، با این که پاسپورت‌ها اقامت ندارند اما مدرکی است که به مهاجران اجازه می‌دهد که به صورت قانونی در ایران زندگی کنند.»
«فاطمه مهری» مهاجری است که به همراه خانواده‌اش در طرح سرشماری که پاسپورت دادند شرکت کرده بود اما او و خانواده‌اش در سیستم، احراز هویت نشده بودند و برای همین نتوانستند که پاسپورت خانوار بگیرند. او می‌گوید: «در سال ۱۳۸۰ برای مهاجران فاقد مدرک سرشماری کردند و ما نیز برای ثبت‌نام اقدام کردیم و کد اختصاصی به ما دادند و زمانی که می‌خواستم پاسپورت بگیرم باید اول احراز هویت می‌شدم اما سیستم، اطلاعات ما را بالا نیاورد و نتوانستیم که مدرک بگیرم. برای پیگیری این موضوع به سفارت و دفاتر مربوط رفتیم اما گفتند این مشکل حل نمی‌شود و راهی برای حل آن وجود ندارد. بسیاری از خانواده‌ها در آن زمان با وجود این که سرشماری شده بودند اما نتوانستند پاسپورت بگیرند و حالا به صورت غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنیم و هیچ نوع مدرک اقامتی نداریم.»
جمع‌بندی
طرح پاسپورت خانوار را می‌توان نمونه‌ای از احساس مسئولیت دولت ایران در قبال مهاجران دانست که در این چند سال مشکلات زیادی را از سر راه مهاجران برداشته است اما دو سال تمدید نشدن پاسپورت طرح خانوار نشان می‌دهد که این طرح به همراه خود مشکلاتی داشته است که مهاجران را در برزخ بلاتکلیفی قرار داده است و مشخص نیست که از سوی کدام نهاد تصمیم جدی در این خصوص گرفته نمی‌شود.
