جلسه «میراث طنز سیاسی در تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانی» عصر روز شنبه ششم فوریه با سخنرانی محمود فرجامی برگزار شد.
به گزارش هفته، این برنامه مجازی با همکاری انجمن دانشجویان ایرانی مک‌گیل (میسا) و انجمن روناک اتاوا بین ساعات ۱۶ تا ۱۸ اجرا شد.
محمود فرجامی روزنامه‌نگار، نویسنده، مترجم و پژوهشگر ایرانی در حوزه طنز به بررسی طنز در ادبیات و روزنامه‌نگاری ایران پرداخت.
در ابتدای جلسه، فرجامی طنز را هر مطلب غیرجدی تعریف کرد که در برهه‌هایی از تاریخ ایران با نام‌های هجو، هزل و مطایبه نیز شناخته شده است.
هفته را دنبال کنید در: اینستاگرام – تلگرام – توئیتر
او در ادامه با یک بررسی تاریخی، دوران طنز در زبان فارسی را به سه دوره تقسیم کرد. بخش اول با نام دوره کلاسیک که از ابتدا تا سال ۱۲۰۰ خورشیدی را شامل می‌شود. بخش دوم یا دوران نوزایی از سال ۱۲۰۰ خورشیدی تا دوران مشروطه و تا سال‌های ابتدایی قرن حاضر را تشکیل می‌دهد. بخش سوم نیز از ابتدای قرن جاری (۱۳۰۳ خورشیدی) تا به امروز را دربر می‌گیرد.
این پژوهشگر حوزه طنز در ادامه به معرفی افراد شاخص هر دوره پرداخت. او در ادامه با بررسی آثار طنزنویسان ایرانی، عبید زاکانی را در قله این افراد دانست و او را حتی در سطح جهانی کم‌نظیر دانست.
دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه درمی‌گیرد و دوران نوزایی آغاز می‌شود. در این دوره روزنامه به معنای مدرن شکل گرفت. فتحعلی آخوندزاده، تالبوف و زین‌العابدین مراغه‌ای در این دوران بر طنز فارسی بسیار اثرگذار بودند و کتاب‌های مهمی در این زمینه نوشتند. فرجامی معتقد است در این دوران بود که طنز یکی از عوامل مهم بر فرهنگ و نقد نظام حاکم دانسته شد که درنهایت این طنزها به مذاق ناصرالدین شاه خوش نیامد و «اداره سانسور» برای جلوگیری از انتشار این طنزها در سال ۱۲۶۵ خورشیدی تأسیس شد.
فرجامی وقوع مشروطه را یکی از نقاط عطف طنز فارسی می‌داند که به واسطه آن، انگیزه‌های طنز و زبان آن تغییر بسیار کرد و از رنگ و روی طنزهای شخصی به نقد هیات حاکم و با نیت وطن‌دوستانه و اصلاح امور تغییر کرد. به اعتقاد او، در این دوران دهخدا بسیار خوش درخشید و هنوز پس از دهه‌ها پدر طنز مطبوعاتی ایران شناخته می‌شود.
مترجم کتاب بیشعوری در ادامه خاطرنشان کرد: در این دوران طنزپردازان به شدت تحت تاثیر انقلاب فرانسه هستند و زبان سخت و انتقام‌جویانه‌ای دارند که در مجلات چرند و پرند و صوراسرافیل به اوج خودش می‌رسد. فرجامی بر این باور است که طنزپردازان ما تا امروز هم پیرو سنت طنز مشروطه انقلابی، مانده‌اند.
در سال ۱۳۰۳ میرزاده عشقی که طنزپرداز بود به قتل می‌رسد ولی با به پادشاهی رسیدن رضا شاه طنز سیاسی و حتی اجتماعی خطرساز بود. البته نشریه توفیق در این دوره شکل گرفت اما در این دوره بیشتر یک مجله ادبی بود تا طنز.
فرجامی در ادامه افزود: از شهریور ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۶ تعداد نشریات ۹ برابر شد که نشریات طنز هم در این میان بودند. در این دوره، با شروع مجدد فعالیت‌های حزب توده و چپ‌گرا، این گرایش وارد طنز مطبوعاتی نیز شد. نشریه توفیق هم در این دوره به صورت طنزآمیز درآمده بود اما با ماجرای کودتای ۱۳۳۲ متوقف می‌شود و از سال ۱۳۲۶ با افراد دیگری مجددا شروع به انتشار می‌کند.
این پژوهشگر، در پایان به بررسی طنز مطبوعاتی در دوران پس از انقلاب ۵۷ نیز پرداخت که نشریه گل‌آقا در دهه ۷۰ از این جمله است. به باور او در دوران شکوفایی مطبوعات در سال‌های ۷۶ تا ۷۸، ستون طنز در اغلب نشریات به ستون ثابتی تبدیل شد که ابراهیم نبوی چهره شاخص این دوره شناخته می‌شود. از نظر او توقیف فله‌ای مطبوعات در اواخر دهه ۷۰ و وقایع انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸، طنز را به انزوا برده است اگر چه هنوز تک‌چهره‌هایی در مطبوعات ایران به قلم‌فرسایی در این عرصه می‌پردازند.
| بیشتر بخوانید: |
