بازدید از مدرسه دارالفنون | بازدید از محلات قدیمی تهران قسمت (13)

نویسنده: بهناز کاوندی| عکس‌ها: سایت دارالفنون|

مدرسه دارالفنون

همچنان برای در امان ماندن از ویروس کرونا مردم در قرنطینه هستند. همه تلاش برای ماندن در خانه و ایجاد سرگرمی‌های متفاوت دارند.‌ با توجه به علاقه‌‌ام به گردشگری و مخصوصا محله گردی و کنکاش در سطح شهر، همواره در حال بازدید مکان‌های زیبا و بازمانده از تاریخ گذشته هستم. در این روزها درحال بازنگری عکس‌ها و خاطراتم بودم که به عمارت زیبایی رسیدم که سالیان سال مهد آموزش بوده و هر ایرانی و مخصوصا تهرانی‌‌‌ها نام آن را از سالیان دور در خاطرشان دارند، مدرسه‌ایی به نام «دارالفنون».

این مدرسه با همت و آینده‌نگری انسان بسیار فرهیخته‌ایی به نام «امیرکبیر»‌ در زمان ناصرالدین شاه، پس از بازدیدش از کشور روسیه و بررسی آموزش عالی آن کشور، ساخته شد.

 

هدف از تاسیس مدرسه، ایجاد مکانی برای آموزش علوم و فنون جدید به دانش آموزان تهرانی درنظر گرفته شد. در حقیقت دارالفنون را‌‌‌ می‌توان اولین دانشگاه در تاریخ مدرن در ایران یاد کرد. طراحی ساختمان به دستور امیرکبیر به عهده «میرزارضا خان مهندس تبریزی» محول گردید و این طراحی برگرفته شده از طرح عمارت سربازخانه ولیچ انگلیس است. ماموریت ساخت ساختمان نیز بر عهده «محمدتقی معمار باشی» قرار داده شد و سرانجام در سال 1230 ساخت آن به اتمام رسید.

نکته بسیار مهم دیگر در تاریخ این ساختمان، افتتاح آن 13 روز قبل از قتل امیر کبیر، در دیماه 1230 که با حضور شخص ناصرالدین شاه و صدراعظم جدیدش و گروهی از معلمین ایرانی و اروپایی گشایش یافت. این مدرسه با حضور 30 شاگرد شروع به فعالیت کرد.

هفته را دنبال کنید در: اینستاگرام – تلگرام

علاوه بر اهمیت تاسیس ساختمان که عامل بسیار مهمی در افزایش سطح آموزش عالی شد. بنای آن نیز با در نظرگرفتن معماری بسیار زیبا و منحصر بفرد، مورد توجه همگان در طی سالیان سال بوده و هنوز نیز همه را مجدوب خود‌‌‌ می‌کند.

ساختمان مدرسه در خیابان ناصرخسرو تهران واقع و در دو طبقه و در زمینی مستطیلی شکل بنا شده است که در هر راس آن توسط پلکان‌های مارپیچی طبقات مدرسه به هم متصل شده‌اند. این مدرسه‌ شامل 50 کلاس مربعی شکل در چهار سمت حیاط بزرگی است. در هر یک از این کلاس‌ها رشته‌های مختلفی تدریس‌‌‌ می‌شد تا سطح علمی شاگردان را زیر نظر ماهرترین معلمان و دانشمندان‌ افرایش دهد. در ابتدا رشته‌‌‌‌هایی که در مدرسه تدریس‌‌‌ می‌شد شامل هفت رشته پیاده نظام، سواره نظام، توپخانه، پزشکی و جراحی، داروسازی و کانی شناسی بود.

بیشتر بخوانید: گردش در خانه موزه مدرس | بازدید از محلات قدیمی تهران قسمت (12) گردش در عمارت مسعودیه | بازدید از محلات قدیمی تهران قسمت (11)

لازم به ذکر است که در سال 1308 این ساختمان و تمامی بناهای داخلی آن بازسازی و مرمت‌ شده است. بنای جدید سردر با طرح روسی بازآفرینی شده است. در حال حاضر و پس از بازسازی مدرسه، 12 کلاس در دو طبقه ضلع شرقی و همان اندازه در ضلع غربی و هشت کلاس نیز در دو طبقه ضلع شمالی باقیمانده است. سالن غذاخوری و سالن نمایش نیز در ضلع جنوبی باقیمانده است. وضعیت ظاهری همه اتاق‌‌‌ها «منقش و مذهب» توصیف شده و همگی دارای تزیینات چشم‌نواز نقاشی و گچ‌بری رنگی هستند. در مقابل اتاق‌‌‌ها ایوان و سایبان‌‌‌‌هایی نیز ساخته شده بود.

حیاط ساختمان دارالفنون یکی از بخش‌های زیبا و چشم‌نواز این مدرسه است که تمامی عوامل دخیل در زیبایی آن درنظر گرفته شده است. در وسط حیاط یک حوض بزرگ و زیبا‌ هنوز هم قراردارد و همواره آبی زلال در آن جاری است. این حوضچه مصارف متعددی داشته و مهم‌ترین آن تامین آب خوردن برای شاگردان بوده است. سرچشمه آب حوض از قنات معروف آب شاه بوده است که در زمان خود یکی از بهترین آب‌‌‌ها در تهران به حساب‌‌‌ می‌آمده است. قرار داشتن این حوض در میان درختان مختلف و زیبا و همچنین تنومند فضا را بطور خاص زیبا کرده است. درختان مختلفی که در حیاط قرار گرفته‌اند شامل: زردآلو، شاه توت، توت و گوجه هستند که از همان زمان ساخت در آن قرار دارند.

حد فاصل باغچه‌‌‌ها که بصورت خیابان‌کشی و با آجرهای بزرگ معروف به قزاقی نامیده‌‌‌ می‌شود فرش کرده و از طریق این راه‌ها‌‌‌ می‌توان در اطراف حیاط رفت و آمد داشت. در حال حاضر یک فواره در حوض تعبیه شده است. اگر در عصر و زمان غروب آفتاب از این مدرسه بازدید کنید فضای داخلی حیاط با فواره زیبا و نورپردازی‌های داخل حیاط باعث‌‌‌ می‌شود یک خاطره بسیار زیبا از حیاط را به یاد بسپارید.

در ابتدای کار مدرسه، درب اصلی به خیابان باب همایون گشوده‌‌‌ می‌شد اما بعد از مدت‌ها بنا بر اتفاقات و تصمیم‌ها، درب ورودی اصلی را به خیابان ناصریه یا ناصرخسرو فعلی باز نمودند. در دو سوی درگاه ورودی دو ستون استوانه‌ایی نقره‌ایی رنگ طاق زنجیره‌ایی بلند را نگه داشته است. دقیقا بالای در دو لنگه چوبی و قهوه‌ایی رنگ مدرسه واژه دارالفنون و سال تاسیس آن 1268 قمری بر روی کاشی‌ای نوشته شده است. این درب به فضای هشتی مانند باز‌‌‌ می‌شود که از طریق راهرویی به فضای حیاط راه دارد. اگر از این راه وارد حیاط شوید سمت چپ شما دقیقا کنار پله‌‌‌ها یک زنگ قدیمی قرار دارد که یکی از جاذبه‌های خاص این مدرسه است. قدمت این زنگ به حدود 173 سال پیش باز‌‌‌ می‌گردد.

طی سالیان سال این مکان تنها جایی برای آموزش شاگردان بوده و پس از تفکیک دانشگاه و مدرسه در سال‌های بعد برای تحصیل دانش‌آموزان مقطع متوسطه اختصاص پیدا کرد.

آموزش و پرورش مالکیت ساختمان را بر عهده دارد و مدتی نیز محل سازمان بوده است و پس از سال‌ها نیز بلااستفاده این ملک را رها کردند. تنها بصورت انبار از آن استفاده‌‌‌ می‌شد. اما در سال 1387 سازمان میراث فرهنگی این ساختمان را به فهرست آثار ملی افزود تا در صدد حفظ تاریخچه این ساختمان باشد. با اینکه مالکیت آن هنوز هم در اختیار سازمان آموزش و پرورش‌ قرار دارد. با مرمت و بازسازی‌های انجام شده در جای جای این ساختمان و بازآفرینی کلاس‌های درس با عکس‌های باقیمانده از شاگردان موفق و نام‌دار این مدرسه ساختمان برای بازدید عموم باز است.

بهناز کاوندی: کارشناس ارشد کارآفرینی (مربی و منتور کارآفرینی) در حال حاضر بصورت حرفه‌ایی بر روی استارت‌آپ‌های حوزه گردشگری و سلامت فعال است. با توجه به علاقه شخصی به سفر و بازدید از مکان‌های جدید، دستی بر قلم دارد تا تجربیاتش از گردشگری را با دیگران به اشتراک بگذارد. Email: bkavandi@ut.ac.ir