ای بخت: همچون ماه، همواره در تغییری… | به بهانه بازگشت کارمینا بورانا به مونترال

آرمان نجفیان|

کانتات پرآوازهٔ کارمینا بورانا Carmina Burana اکتبر امسال در مونترال اجرا می‌شود. کانتات cantata در موسیقی کلاسیک غربی به قطعه‌ای گفته می‌شود که در آن آوازهای یک یا چند نفره با سازهای موسیقی همراهی می‌شوند. این قطعهٔ تاریخی پیش از این بارها در خانهٔ سمفونیک مونترال اجرا شده است که آخرین آن‌ها به مارس امسال برمی‌گردد، اما ویژگی منحصربه‌فرد اجرای ماه اکتبر این است که این بار یک رقص باله این اثر را همراهی می‌کند. ادوارد کلاگ Edward Clug طراح رقص رومانیایی که سابقهٔ طراحی رقص برای آثار موسیقی‌دانان برجسته‌ای چون استراوینسکی (پرستش بهار) و وگریگ (پیرگنت) را دارد، بالهٔ کارمینا بورانا را بر اساس شاهکار کارل اُرف Carl Orff آهنگساز آلمانی طراحی کرده است. این باله با همراهی ارکستر باله‌های بزرگLes Grands Ballets مونترال به رهبری دینا گیلبرت Dina Gilbert کِبِکی، اکتبر امسال در پلاس دزآرت Place des Arts به روی صحنه می‌رود.

برای این که به اهمیت این قطعهٔ موسیقی پی ببریم باید به حدود صد سال قبل بازگردیم. آلمانِ جمهوری وایمار Weimar بین سال‌های 1919 تا ۱933 یکی از مراکز اصلی شکوفایی هنر مدرن بود. در آن سال‌ها بود که مفهوم زیبایی در نقاشی، سینما، تئاتر، رمان، شعر، موسیقی و … کاملاً و برای همیشه متحول شد، چرا که بعد از تجربهٔ کشتار جنگ جهانی اول، دیگر رویکردِ غالبِ هنر کلاسیک مبتنی بر خوشایند بودن زیبایی برای هنرمندان پذیرفتنی نبود. بنابراین مضامینی که تا پیش از این جایی در هنر نداشتند و زیبا تلقی نمی‌شدند، تبدیل شدند به دغدغهٔ اصلی هنرمندان. و حاصل این انقلاب، شکل‌گیری هنر مدرن بود. تاریخ هنر مدرن مملو است از آثار برجسته‌ای که هنرمندان آلمانی طی این سال‌ها خلق کرده‌اند.

اما این شور و هیجان هنری چندان دوام نیاورد؛ وقتی نازی‌ها روی کار آمدند، اصطلاح «هنر منحط» را برای سرکوب هنرمندان ابداع کردند. به همین دلیل، بین سال‌های ۱۹۳۳ تا ۱۹۳۹ (شروع جنگ جهانی دوم)، هر هنرمندی که امکانش را داشت، از آلمان فرار کرد. آن‌ها که ماندند، یا خانه‌نشین شدند یا زندانی. کارل اُرف از هنرمندانی بود که در آلمان باقی ماند. او کانتات کارمینا بورانا را طی سال‌های 1935 و 1936 خلق کرد و برای اولین بار در فرانکفورت در سال 1937 اجرا کرد. این اثر از شاهکارهای موسیقی کلاسیک غربی و یکی از معدود، بسیار معدود، آثار برجستهٔ هنری است که در آلمان طی سال‌های 1933 تا 1945، دورانی که نازی‌ها روی کار بودند، خلق شده است.

کانتات کارمینا بورانا از 25 بخش تشکیل شده است. به جز بخش شمارهٔ 6 که موسیقی بی‌کلام است، سایر بخش‌ها با شعرهایی به زبان‌های لاتین و آلمانی و فرانسوی کهن همراه است، شعرهایی برگرفته از متنی قرون وسطایی به نام کارمینا بورانا. این عبارت در زبان لاتین به معنای «آوازهایی از بوریا» است، که بوریا نام منطقه‌ای در استان باواریای آلمان است. این متن مجموعه‌ای از 254 شعر است که طی قرون یازدهم تا سیزدهم میلادی به دست دانشجویان و راهبان نوشته شده است. شعرهای به کار رفته در شاهکار کارل اُرف از مضامینی مشابه مضامین رباعیات خیام نیشابوری برخوردارند: نگاه تقدیرگرایانه به زندگی و فرازونشیب‌های مداوم بخت و اقبال، لذت بردن از طبیعت و بهار، ستایش و نکوهش هم‌زمان لذت، عشق و میگساری.

نخستین قطعهٔ کارمینا بورانا، که همان قطعهٔ پایانی اثر نیز هست، «ای بَخت» O Fortuna نام دارد و از معروف‌ترین قطعات موسیقی کلاسیک غربی است. شعر این قطعه با عبارت

ای بَخت: همچون ماه، همواره در تغییری …

آغاز می‌شود و با عبارت

… همگی با من اشک بریزید.

پایان می‌یابد.

ریتم‌های نامتعارف و متغیر اثر و مضامین جنسی برخی از اشعار، بدبینی اولیهٔ نازی‌ها را به همراه داشت، اما محبوبیت فوق‌العادهٔ کارمینا بورانا در آلمان سرانجام رضایت نهادهای سانسور را جلب کرد و طی هشتاد سالی که از خلق این شاهکار می‌گذرد، بارها و بارها توسط بهترین ارکسترهای سرتاسر دنیا اجرا شده است. از اجراهای برجستهٔ این اثر، می‌توان به اجرای ارکستر سمفونیک آتلانتا به رهبری روبرت شاو Robert Shaw در سال 1981 و اجرای ارکستر سمفونیک شیکاگو به رهبری جیمز لِوین James Levine در سال 1987 اشاره کرد. به علاوه، این قطعه به دفعات در فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی نیز استفاده شده است، بدون آنکه ملال‌آور شود یا از محبوبیتش کاسته شود.

رقص بالهٔ کارمینا بورانا با همراهی ارکستر باله‌های بزرگ، بهترین فرصت هنردوستان است برای شنیدن این شاهکار بزرگ در مونترال. برای خرید بلیت، به لینک زیر سر بزنید.

https://placedesarts.com/en/event/carmina-burana-and-stabat-mater