فریدون بابائی خامنه|
در لائیسیته فرانسوی جدائی کلیسا(دین) از دولت به طور کامل است و اغلب شامل قوانین، ساختارها و مقامات مسئول و مجریان دولتی می‌شود. سکولاریسم بریتانیک که در کانادای انگلیسی هم رواج دارد زیر سلطه شاه یا ملکه‌ای‌ست که همزمان رئیس کلیسای بریتانیک است.
برداشت‌های متفاوت و گاهی متضادی از لائیسیته و سکولاریسم و شرایط متفاوت کبک،کانادا و ایران وجود دارد این عوامل گاهی درک مسئله قانون لائیسیته و لایحه21 مرتبط با آنرا برای برخی از ایرانیان مونترال دشوار می‌کند. از طرف دیگر اکثر هموطنان مقیم مونترال از تاریخ تحولات کبک اطلاع کافی ندارند و یا بیشتر با دید کانادای انگلیسی و نشریات انگلیسی به مسائل کبک می‌نگرند، در نتیجه برداشت یک طرفه و غیرواقع‌بینانه از این مسائل پیچیده پیدا می‌کنند
در سطور زیر کوشش می‌کنم با تکیه به مشاهدات نیم قرن زندگی‌ام در کبک، نگاهی کوتاه به مسئله قانون لائیسیته و لایحه پیشنهادی دولت کبک موسوم به لایحه21 بکنیم.
توجه به نکات زیر درک پیچیدگی مسئله لائیسیته و لایحه21 کبک را برای ما آسانتر می‌کند.
لائیسیته مورد نظر کبکی‌های فرانسوی زبان و سکولاریسم رایج در کشورهای آنگلوساکسون فرق‌هائی دارد. بطور خلاصه لائیسیته کبکی از نوع لائیسیته فرانسه و بلژیک و سویس است و از انقلاب فرانسه الهام می‌گیرد. در لائیسیته فرانسوی جدائی کلیسا(دین) از دولت به طور کامل است و اغلب شامل قوانین، ساختارها و مقامات مسئول و مجریان دولتی می‌شود.
سکولاریسم بریتانیک که در کانادای انگلیسی هم رواج دارد زیر سلطه شاه یا ملکه‌ای‌ست که همزمان رئیس کلیسای بریتانیک است. در مقدمه قانون اساسی کانادا از خدا و تبعیت از ملکه انگلستان ذکر می‌شود در حالیکه لائیسیته فرانسوی جمهوریخواه، بیطرف و غیرمذهبی (و نه ضدمذهبی) است. در لائیسیته فرانسوی قوانین توسط نمایندگانِ شهروندها و با درنظرگرفتن نیازهای انسانی، عقاید آنها و تحول جامعه بدون تبعیت از دستورهای خدا و دین‌ها تنظیم می‌شوند.
در استان کبک یک اقلیت انگلیسی‌زبان وجود دارد که در سامان دادن جامعه کنونی سهیم بوده و دارای حقوق تاریخی مخصوصی است که مورد قبول اکثریت فرانسوی زبان کبک می باشد. مثلا در شارت زبان فرانسه (قانون101) همه ساکنان کبک باید به‌زبان فرانسه در مدارس (دولتی) تحصیل کنند اما جامعه انگلیسی زبان، طبق قانون، حق آموزش به زبان انگلیسی را دارد.
سیستم قضائی کبک طبق قانون اساسی کانادا از نوع سیویل Civil Law است، نظیر فرانسه؛ و سیستم قضایی بقیه کانادا از نوع بریتانیک Common Law است.
در نتیجه برداشت جامعه انگلیسی زبان کانادا و کبک درباره لائیسیته و حقوق فردی و اجتماعی با برداشت جامعه کبکی فرانسوی گاهی با هم متفاوت است و حتی دربرخی موارد در تضاد قرار می‌گیرد.
هواداری از لائیسیته در کبک پس از انقلاب فرانسه شروع شد. در دوره قیام پاتریوت‌ها (1837میلادی) یکی از درخواست‌های قیام کنندگان بود. با انقلاب آرام La Révolution tranquille در نیمه دوم قرن بیستم، این خواسته به آرامی، به‌مرحله اجرا در آمده است. تدوین قانون لائیسیته و افزودن اصل لائیسیته در منشور حقوق کبک تکمیل انقلاب آرام کبک محسوب می‌شود.
آمدن مهاجران غیراروپائی روزافزون به کبک، درنیمه دوم قرن بیستم، سیمای مهاجران در جامعه را تغییر داده و انتگراسیون آنها با جامعه کبکی را مشکل‌تر کرده است. چون اکثر مهاجران به کبک با مذاهب غیر مسیحی و سنت‌های غیرغربی به کبک وارد می شوند و بیشتر این مهاجران متمایل به انتگراسیون با جامعه آنگلوساکسون آمریکای شمالی و حفظ دین و سنت‌های خود هستند.
مبارزات ملی کبکی برای حفظ و پیشرفت زبان فرانسه، خودمختاری یا استقلال کبک و مخالفت کانادای انگلیسی و اقلیت انگلیسی زبان کبک با آنها، وضع پیچیده‌ای در کبک برای مهاجرین بوجود می‌آورد. مهاجرینی که اغلب خود را کانادائی می‌دانند و حق رای دارند، تشویق به‌شرکت در رای بنفع کانادا و حفظ وضع موجود و در نتیجه مخالفت با درخواست‌های حقه‌ی کبک فرانسوی زبان می‌شوند.
این وضع و انتخابِ مهاجران به کبک باعث نارضایتی کبکی‌های فرانکوفون از مهاجرین شده و سبب فاصله و سوءتفاهم بین آنها می‌گردد. کبکی‌ها چند قرنی است که برای حفظ حقوق، زبان و فرهنگ خود مبارزه می‌کنند و می‌ترسند که مهاجرت به کبک بدون انتگراسیون آینده کبک فرانسوی را به‌خطر اندازد.
اکثر کبکی‌ها، مانند دیگر ملت‌های غربی، از تروریسم اسلامی و اسلامیست‌های افراطی و امکان تسلط آنها بر جامعه دموکراتیک و لائیک کبک ترس دارند. و نگران تقابل تازه‌واردان با سنت‌های مسیحی خود هستند. این احساس بعد از حمله تروریستی 11 سپتامبر نیویورک و حملات تروریستی اسلامیست‌های افراطی در اروپا و خاورمیانه و….. بشدت افزایش یافته است. من در روابطم با کبکی‌ها این ترس آنها را حس می‌کنم. در واقع کدام شهروند دموکرات و آگاه ترس از تسلط این نوع اسلامیسم در دنیا را ندارد؟
احتمال دارد که یکی از علل هواداری روزافزون کبکی‌ها از قانون لائیسیته و غیرقانونی کردن بکاربردن نشانه‌های مذهبی، در موقع کار برای برخی از شغل‌ها و مسئولیت‌ها، همین ترس و برای پیشگیری از آن باشد. نباید فراموش کرد که نسل‌های مسن کبک که از تسلط کلیسای کاتولیک و نقش آن در عقب‌ماندگی جامعه کبکی در گذشته رنج برده‌اند هنوز هم تروماتیزه مانده‌اند و اکنون خود را در خطر تسلط مذاهب افراطی مهاجرین می‌بینند. یک مثل فارسی می‌گوید «مارگزیده از ریسمان سفید و سیاه می‌ترسد». کبکی‌ها، بخصوص زنان نمی‌خواهند به‌عقب و دوره سیاه تسلط دینی برگردند.
در مقدمه قانون اساسی کانادا از خدا و تبعیت از ملکه انگلستان ذکر می‌شود در حالیکه لائیسیته فرانسوی جمهوریخواه، بیطرف و غیرمذهبی (و نه ضدمذهبی) است.
دراینجا پاره‌ای از نظراتم را درباره لایحه21 پیشنهادی دولت کنونی کبک بیان می‌کنم.
- مهم است که اصل قانون لائیسیته در منشور حقوق کبک گنجانده شود تا در آینده حقوق و درخواست‌های اکثریت و اقلیت‌ها و اشخاص درباره امور مذهبی و غیره در آن کادر و در همه کبک سنجیده ومراعات شود.
- لزوم نشان دادن چهره باز در موقع خدمات عمومی تبدیل به قانون شود.
- ممنوعیت بکاربردن نشانه‌های مذهبی در موقع کار برخی از مشاغلِ دارایِ قوه قهریه که در لایحه21 آمده (طبق سفارش‌های گزارش کمیسیون بوشار و تیلر) تبدیل به قانون شود.
- درباره آموزگاران و دبیران مدارس بین هواداران لائیسیته در کبک اتفاق نظر وجود ندارد. اکثریتی از آنها موافق و اقلیتی مخالف گنجاندن آن در لایحه21 هستند. بنظر من معلمان نمونه‌های موثر برای تربیت فکری دانش‌آموزان مدارس و دبیرستان‌ها هستند و با توجه به ضرورتِ بیطرفیِ معلمان شایسته نیست که در محیط کار خود نشانه‌های مذهبی و یا سیاسی حمل کنند. درنتیجه بهتر است که همه مدارس عمومی و خصوصی کبک شامل قانون لائیسیته شوند. نباید فراموش کرد که مدارس برای تعلیم و تربیت علمی و اجتماعی دانش‌آموزان ایجاد می‌شود، و نه برای انتشار عقاید سیاسی و مذهبیِ خاصِ معلمان.
- درباره مدارس کمیسیون انگلیسی زبان کبک بنظر من ،اگر اکثریت جامعه و کمیسیون انگلیسی زبان کبک بخواهد، می‌توان استثنا قائل شد همان طوریکه در منشور زبان فرانسه یعنی قانون 101 دولت حزب کبکی آنرا پذیرفت. اقلیت انگلیسی زبان کبک همانند بومیان حقوق تاریخی درباره حفظ زبان و سنت‌های خود دارند و بهتر است که درباره قانون لائیسیته نیز برداشت سکولاریستی آنها در مدارس بطور استثنائی پذیرفته شود. می‌توان این اختیار را برای پنج سال به کمیسیون تحصیلی انگلیسی زبان داد و هر پنج سال اگر بازهم اکثریت جامعه انگلیسی زبان کبک خواستار تجدید آن باشد، این استثنا تمدید شود.
- اگر به‌هر دلیلی توافق اکثریتی (کونسانسوس) درباره آموزگاران و دبیران مدارس ممکن نشود بهتر است که برای پنج سال این اختیار را به کمیسیون‌های تحصیلی داد که با بکاربردن منطق و تشویق، بخاطر احترام به عقاید دینی مختلف و رشد وجدان آزاد همه دانش‌آموزان، معلمان و سایر اعضای اکیپ تعلیماتی آزادانه از بکاربردن نشانه‌های دینی در موقع کار خودداری نمایند. بعد از این آزمایش پنج ساله در صورت لزوم می‌توان در قانون لائیسیته تجدید نظر کرد.
در لائیسیته فرانسوی قوانین توسط نمایندگانِ شهروندها و با درنظرگرفتن نیازهای انسانی، عقاید آنها و تحول جامعه بدون تبعیت از دستورهای خدا و دین‌ها تنظیم می‌شوند.
نباید سه نکته زیر را فراموش کرد:
این قانون فقط درباره‌ی مسلمانان نیست و شامل همه ساکنان کبک از هر عقیده و دین (مسیحی، یهودی، سیک و مسلمان …) و فرقه‌های مذهبی می‌گردد. مخالفین لائیسیته به‌خصوص اسلامیست‌ها و اسلاموفوبهای کبکی می‌خواهند، با تکیه فقط به اسلام و زنان باحجاب، هدف کلی و فراگیر قانون را بپوشانند.
اکثریت زنان مسلمان کبک آزادانه حجاب‌پوش نیستند و استعمال حجاب را سنتی باقیمانده از گذشته و غیردینی تلقی می‌کنند. بعلاوه اکثر زنان حجاب‌دار و فرزندان آنها، پس از چند سال تحصیل و زندگی در کبک، حجاب را کنار می‌گذارند. بخش مهمی از زنان مسلمان موافق لائیسیته در کبک هستند.
قانون لائیسیته پیشنهادی به آزادی عقاید دینی و بکاربردن نشانه‌های مذهبی در جامعه احترام می‌گذارد. اما تبلیغات غیرمنصفانه مخالفان لائیسیته چنین وانمود می‌کند که لایحه21 درباره بکاربردن نشانه‌های دینی، شامل همه کارمندان، دانش‌آموزان و مردم عادی در محیط‌های زندگی شخصی و عمومی می‌شود.
نباید انتظار داشته باشیم که در جامعه چند مذهبی، چندزبانی و چندفرهنگی مانند کبک اتفاق‌آرا درباره قانون لائیسیته ایجاد شود. اکثریت قوی مجلس ملی کبک و آراء عمومی می‌تواند به این قانون مشروعیت بدهد.
در خاتمه باید در نظر بگیریم که در کبک دو قرنی است که از لزوم لائیسیته بحث شده و از آغاز انقلاب آرام لائیسیته به‌تدریج پیاده می‌شود. دوازده سالی است که از لزوم تصویب قانون در باره لائیسیته بحث می‌شود و کمیسیونها درباره آن تشکیل شده و از مردم نظرخواهی شده است.
ادامه طولانی این بحث مفید نیست چون آرامش جامعه را برهم می‌زند و توجه به حل مسائل مهم دیگر مانند بحران محیط‌زیستی را کم می‌کند. وقت آن رسیده که مجلس ملی کبک، بعد از بررسی در کمیسیون مخصوص، درباره لائیسیته تصمیم قطعی بگیرد
من شک ندارم که بمانند منشور زبان فرانسه (قانون 101)، پس از چند سال، این قانون پذیرفته شده و وضع را روشن و جامعه را آرام و انقلاب آرام کبک را تکمیل خواهد کرد. بعلاوه مهاجرینی که موافق لائیسیته نیستند در آینده کبک را برای سکونت انتخاب نخواهند کرد. و با افزایش اطمینان کبکی‌ها، به حفظ زبان، فرهنگ و لائیسیته در جامعه، انتگراسیون مهاجران به کبک و پذیرش آنها آسانتر خواهد شد.
درباره نویسنده: دکتر فریدون بابایی خامنه پنجاه سال است که در کبک زندگی می‌کند. او تمامی زندگی حرفه‌ای خود را در کبک به تدریس، تحقیق و طبابت گذرانده است. دکتر فریدون بابایی خامنه به مدت 33 سال در زمینه آسیب‌شناسی بیماری‌ها و بخصوص سرطان در دانشکده پزشکی دانشگاه مونترال بعنوان استاد تدریس و تحقیق کرده است. دکتر فریدون بابایی همواره در بحث‌های سیاسی و اجتماعی و نظری فعال بوده و از پایه‌گذران یک گروه مطالعاتی در مونترال است که از جمله در یک دوره چندساله تاریخ و سیاست کبک را مطالعه و بررسی کرده است.
بیشتر در این‌باره در هفته:
مخالفت چارلز تیلور، فیلسوف کبکی، و گروه 250نفری دانشگاهی با لایحه21 (پرونده 1)
معترضان: این قانون تبعیض است / اعتراض گسترده در کبک علیه «لائیسیته»ی دولت لوگو (پرونده 2)
بخوانید.
بخش دیدگاه، ستون آزادی در «هفته» برای بیانِ نظرگاه‌های متفاوت است. انتشار «دیدگاه»ها به معنای تایید یا رد آنها توسط «هفته» نیست.
