نگاهی به تاریخچه موسیقی افغانستان و بنیان‌گذاران آن

حبیب عثمان

در عصر ویدی و پیش از آن مردان و زنان اتن می‌انداختند و رقص می‌کردند ولی معلوم نمی‌شود که زن و مرد یکجا رقص می‌نمودند یا نه. اتن عصر ویدی طوری که امروز در میان قبایل پشتون و نورستان مروج است عینآ به همین رویه در آن عصر معمول و مروج بود. جوانان آریایی کاکل‌های دراز خود را با روغن چرب کرده درحالی‌که خویش را با گل‌های قشنگ خودرو زینت می‌کردند، دسته‌دسته آواز خوانده به میدان‌های اتن حاضر می‌شدند. اتن در میدان‌های آزاد و عمومی به عمل می‌آمد. اتن جنگی عبارت از همین اتن عادی بود که در آن نفری به تعداد زیاد شامل می‌شدند. این اتن به آواز نهیب دهل بهترین وسیله‌یی بود که جوانان را در میدان جنگ گرم می‌ساخت.

خواندن و موزیک: 

آواز خواندن و مراتب قدامت آن تنها به نژاد آریایی اختصاص ندارد بلکه می‌توان گفت که بشر از هر نژادی که باشد در قدیم‌ترین مراحل زندگانی آواز خواندن را به‌نوعی بلد بوده و برای کلماتی که رنگ شعر داده بود شیوه‌ی خواندن حتمآ داشت.
آواز خواندن از قدیم‌ترین زمانه‌ها تا عصر ویدی و بعدازآن در میان ایشان معمول بوده و به‌مراتب ترقی رسیده بود. قبایلی که شعر می‌گویند، سرود می‌سازند، اتن می‌اندازند، امکان دارد که آواز نخوانند؟
همین‌طور موزیک، درحالی‌که شعر سرودن، خواندن و اتن باشد موزیک از لوازم آن‌هاست. موزیک به عقیده‌ی پروفیسور «گیت» در عصر ویدی مراحل ابتدایی خود را پیموده بود.
آریاها در آریانا سه نوع ادوات عمده‌ی موزیک یعنی تار دار، آن‌های که با پف و با دست‌زده می‌شد همه را می‌شناختند. گفته می‌توانیم که در قدیم‌ترین مراحل زندگی خود آریاهای آریانا به اساس موزیک بلد بودند و پادشاهان بخدی (بلخ) در ترویج آن صرف مساعی می‌کردند. موزیک بر علاوه مجالس سرور، اتن و مجالس عروسی و دربار شاهان کمال عمومیت داشت در محاربه هم مورداحتیاج بود و برای تشجیع و تهیج جوانان و ترسانیدن دشمن بهترین وسیله بشمار می‌رفت.

موسیقی در عصر کوشانی‌ها:

موسیقی که از زمآن‌های باستان عصر ویدی در کوه‌پایه‌های آریانا اساسی داشت. دومدار سیر تدریجی خود را در سایه مذاهب مختلف مملکت و همنوایی با آن طی کرده و تا جایی که از تصاویر رنگه‌ی معابد بامیان و مجسمه‌های هده و کاپیسا معلوم می‌شود در دوره کوشانی‌های بزرگ هم ترقی داشت. آیین بودایی که درصدد علاج درد و رنج بشری بود، با نوا و آهنگ موسیقی تا اندازه زیاد آلام روحی را تسکین می‌داد و زمین را برای آرامی خاطر و تفکرات عمیق، صلح‌جویی و نشاط روحی آماده می‌نمود. تصاویر رنگه بامیان و مجسمه‌های گچی هده موسیقی نوازان، مغنیه‌ها و رقاصه‌ها را مشغول ساز و نوا نشان می‌دهد. از تابلوهای نفیس بامیان یکی صحنه‌ی ست که دو زن در اطراف یک هارپ بلندی نشسته و انگشتان باریک آن‌ها به تارهای آن بازی می‌کند. از این قبیل صحنه‌های رقص و موزیک در تصاویر رنگه بامیان هنوز موجود است.
از هده از همان عصری که آن را می‌توان دوره‌ی صنعت هیکل تراشی نامید، در پهلوی هیکل‌های زعماء، سربازان و تیپ‌های نژادی کوشانی‌ها را نشان می‌دهد. مجسمه موسیقی‌نوازان با آلات و ادوات مختلف موسیقی از قبیل رباب، دهل، توله و غیره بدست آمده که نمونه‌های آن در موزیم کابل بود. در عصر امپراتوری کنیشکا موسیقی به‌مراتب بلندی رسیده بود و استادان چیره‌دستی در معابد مملکت در دامن‌های قشنگ کشور این فن ظریف را ترقی داده بودند و از آن درراه تسکین آلام درونی و روحی بشری کار زیاد می‌گرفتند.
منبع: تاریخ افغانستا اثر احمدعلی کهزاد.