سجاد صاحبان زند
ایشیگورو: ات‌وود از من شایسته‌تر بود
بعد از آنکه آکادمی نوبل اسم کازئو ایشیگورو را به عنوان برنده نوبل ادبیات اعلام کرد، او از مارگریت ات‌وود عذرخواهی کرد، چون معتقد بود این نویسنده کانادایی باید برنده نوبل ادبیات امسال می‌شد و در گفتگو با «گلوبال نیوز» اظهار امیدواری کرد که او به زودی این جایزه را دریافت کند. ایشیگورو گفت:«مارگریت ات‌وود تاثیر زیادی بر کار من گذاشته است و به گمان یکی از تواناترین نویسندگان معاصر است.» او همچنین از این‌که نام او کمی بعد از آلیس مونرو اعلام شده، احساس غرور و افتخار کرد.
وقتی در غروب یک روز بارانی در تهران، یکی از دوستانم پیشنهاد کرد رمان «بازمانده روز» را بخرم، فکرش را نمی‌کردم که سال‌ها بعد در گوشه‌ای دیگر از جهان باید درباره نویسنده‌اش چیزی بنویسم. آن‌روز کتاب را به دلیل اعتبار نام مترجمش، نجف دریابندری و ناشرش، نشر کارنامه، خریدم. من کتاب‌خوانی جدی را با ترجمه‌ای از دریابندری آغاز کرده بودم (رمان «پیرمرد و دریا») و باز هم ترجمه‌ای از او مرا با جهان دیگری آشنا کرد. از این بابت بسیار خوشحالم، چون در انتخابم اشتباه نکرده بودم و «بازمانده روز» مرا با نویسنده‌ای همچون کازئو ایشی گورو آشنا کرد. به گمانم او یکی از معدود انتخاب‌های درست آکادمی نوبل، بعد از چهار سال است.
ممکن است بسیاری بر این عقیده باشند که ایشیگورو مناسب‌ترین انتخاب برای نوبل ادبیات امسال نبود و وقتی نویسندگانی همچون مارگریت ات‌وود، فلیپ راث و دان دلیلو زنده هستند، جایی برای برتری ایشیگورو نیست. اما وقتی نام برندگان نوبل در سال‌های اخیر را مرور می‌کنیم، خوشحال می‌شویم که آکادمی نوبل امسال هم اسمی عجیب را از کلاه خرگوشی‌اش بیرون نیاورده است. سال گذشته، باب دیلان برنده نوبل ادبیات شد. این انتخاب آن‌قدر عجیب بود که او به تماس‌های تلفنی آکادمی نوبل پاسخ نداد. گمان می‌کرد کسی دستش انداخته است. بسیاری از دوستدارانش هم از انتخاب او تعجب کرده بودند. در سال‌های قبل‌ترش هم نوبلی‌ها ما را شگفت‌زده کرده بودند و برای رسیدن به یک نویسنده صاحب‌سبک باید تا سال ۲۰۱۳ عقب رفت، جایی که آلیس مونرو کانادایی برنده نوبل ادبیات شد. کسی در انتخاب او به عنوان یک نویسنده صاحب سبک در داستان کوتاه شک نداشت، اما برخی سن او را یک عامل منفی دانستند، همان انتقادی که در سال برنده شدن دوریس لسینگ هم مطرح شد. مونرو در سال برنده شدنش بیش از هشتاد سال داشت و برگزیدن نویسنده‌ای در این سن و سال کمی با اهداف نوبل ناسازگار بود. جایزه نوبل باید به نویسنده‌ای اهدا شود که در عین نوآور بودن، هنوز آن‌قدر جوان باشد که بتواند با بهره‌گیری از این جایزه، بدون فکر کردن به غم نان، سال‌های بعدی عمرش را بدون دغدغه به خلق و آفرینش ادامه دهد. چه دوریس لسینگ و چه آلیس مونرو در سال‌های بعد از دریافت نوبل، اثری قابل اعتنا خلق نکردند و حتی فکر می‌کنم دوریس لسینگ انگلیسی که متولد کرمانشاه بود، حتی فرصت نکرد پول‌هایش را بشمارد. البته این دو در مقابل خیل نویسندگانی که برنده نوبل شدند و کمتر از یک ماه بعد اسم‌شان از خاطره‌ها رفت، نویسندگان درجه یکی بودند.
ایشیگورو برنده نوبل ادبیات امسال شد تا بعد از چند سال آکادمی نوبل، یک انتخاب درست داشته باشد.
برگزیدن نویسنده‌ای مثل ایشیگورو دست کم از این جنبه مثبت است که او هنوز طبق قانون طبیعت می‌‌توان امیدوار بود که سال‌هایی را در پیش رو داشته باشد و بتواند به عنوان نویسنده، دست به آفرینش و نوآوری بزند. این نویسنده ژاپنی‌الاصل که از کودکی در انگلستان بوده و به این زبان می‌نویسد، آثار قابل تاملی دارد و او را باید یک نویسنده پیشرو به حساب آورد. رمان «بازمانده روز» او یک شاهکار ادبی است، رمانی که هم لایه‌های اجتماعی زندگی در انگلستان را می‌شکافد و نشان می‌دهد که در پشت شخصیت یک مستخدم جدی انگلیسی چه انسانی وجود دارد و هم از حیث زبانی یک اثر برجسته به حساب می‌آید. ایشیگورو داستانی را برای ما روایت می‌کند که در میانه قرن بیستم روی می‌دهد، اما از نظر مناسبات به قرن نوزدهم تعلق دارد: داستان یک سرپیشخدمت که سال‌ها حس عاشقانه خود نسبت به یکی از همکارانش را پنهان کرده است. ایشیگورو زبانی قدیمی را برای بیان این داستان انتخاب کرده است و این ساختار زبانی به طور عجیبی با متن داستان عجین شده است. او در کتاب «وقتی یتیم بودیم»، یک داستان روانکاوانه دیگر را با ساختار ادبیات پلیسی به هم می‌آمیزد و داستانی جذاب خلق می‌کند؛ یا در «هرگز ترکم نکن» از زبانی ساده و روایی بهره می‌گیرد که شباهت زیادی با «بازمانده روز» ندارد و البته مناسب این رمان است. دوستان گروه ادبیات «هفته» در شماره‌های آینده حتما در این رابطه خواهند نوشت.
با این همه، برگزیده شدن ایشیگورو سبب شد تا نویسندگان مطرح دیگری از جایزه محروم بمانند و این طبیعت هر جایزه‌ای‌ست. هر سال فقط یک نویسنده می‌تواند به عنوان برنده نوبل ادبیات انتخاب شود و امسال این اتفاق برای ایشیگورو افتاد، هر چند که نویسنده‌ای همچون مارگریت ات‌ودد کانادایی هم شایسته دریافت این جایزه بود. این نویسنده ۷۷ ساله، البته می‌تواند سال آینده یکی از بخت‌های مهم کسب جایزه باشد، البته اگر باز هم نوبلی‌ها یک اسم عجیب را معرفی نکنند.
