مریم ایرانی/اگر بشنوید که روزی فراخواهد رسید که به جای ماهی‌های رنگی و موجودات دریایی باید به درختان سبزرنگ و کاج‌های سر به فلک کشیده در آکواریوم‌های شیشه‌ای، نگاه کنید چه حسی خواهید داشت؟ باور می‌کنید که این اتفاق عجیب و غریب، نتیجه ندانم‌کاری‌های ما انسان‌ها در گرم کردن کره زمین و افزایش آلودگی زیست محیطی است که دانشمندان را مجبور می‌کند درختان را هم در محفظه‌های شیشه‌ای نگه دارند؟ دانشمندان کانادایی و آمریکایی این هفته اعلام کردند که درخت کاج سیاه Pinus nigra را برای جلوگیری از انقراض باید در چیزی شبیه آکواریوم حداقل برای 20 سال نگه دارند، زیرا گازهای دی‌اکسید کربن ناشی از سوخت‌های فسیلی همه این درختان را نابود خواهد کرد. واقعا این یک تصویر حیرت آور از بلایی که ما انسان‌ها و حکومت‌ها و سیاست‌ها بر سر زمین آورده‌ایم نیست؟
گرمایش جهانی اثرات ناخوشایند فراوانی بر زندگی انسان‌ها و جانوران می‌گذارد. با گرم شدن زمین، یخ‌های قطبی آب می‌شوند، سطح آب دریاها بالا می‌آید و فصل‌ها شدت بیشتری می‌گیرند. یعنی زمستان‌ها سردتر از همیشه خواهد بود و تابستان‌ها گرم‌تر و خشک‌تر می‌شوند. این ماجرا بر کشاورزی که یکی از کلیدی‌ترین فعالیت‌های تولیدی کره زمین است تأثیر ناخوشایند می‌گذارد. تغییر اقلیم باعث افزایش دمای میانگین زمین شده و در نتیجه فصل رشد محصولات را طولانی‌تر می‌کند. در مناطقی که گرمای تابستانی در شرایط معمول نیز زیاد و برای رشد محصولات زیان‌آور است، افزایش دما شرایط را باز هم سخت‌تر می‌کند. با افزایش دما، احتمال خشکسالی افزایش می‌یابد و میزان تبخیر رطوبت خاک زیاد می‌شود.
نقش مهم گازهای گلخانه‌ای در گرمایش زمین و درختان در حذف این گازها
ملکول‌های گازی که در اتمسفر زمین تشعشعات مادون قرمز گرمایی را جذب می‌کنند، گازهای گلخانه‌ای نامیده می‌شوند. اگر گازهای گلخانه‌ای به مقدار کافی باشند، تغییرات آب و هوایی را منجر می‌شوند. از نظر فراوانی، گاز اکسیژن، پس از نیتروژن، دومین گاز در اتمسفر زمین است. با این حال مادامی که گازهای گلخانه‌ای وجود داشته باشند، توانایی جذب تشعشعات مادون قرمز گرمایی را ندارد. دی اکسید کربن متداول‌ترین گاز گلخانه‌ای است. بر اساس اعلام سازمان حفاظت از محیط زیست (EPA)، دقیقا ۸۲.۲ درصد از کل گازهای گلخانه‌ای تولید شده توسط ایالات متحده را گاز کربن دی اکسید شامل می‌شود.
در این میان سودمندی درختان به چشم می‌آید. مطابق آمار وب‌سایت GreemPeace حدود ۳۰۰ میلیارد تن کربن، یعنی ۴۰ برابر انتشار گازهای گلخانه‌ای سالانه بواسطه سوخت‌های فسیلی در درختان ذخیره شده است. از بین رفتن درختان نه تنها میزان کربن ذخیره شده را کاهش می‌دهد، بلکه منجر به آزاد شده گاز‌دی اکسید کربن در هوا می‌شود. زیرا با مرگ درختان، ذخیره کربن آنها آزاد می‌شود.
بنابر ارزیابی منابع جنگلی جهان در سال ۲۰۱۰، در نتیجه نابودی جنگل‌ها، سالانه نزدیک به یک میلیارد تن کربن در اتمسفر آزاد می‌شود. البته جای امیدواری اینجاست که این آمار نسبت به یک دهه گذشته با کاهش همراه بوده است.
دانشمندان کانادایی و پروژه محافظت از کاج‌ها
کشور کانادا یکی از پردرخت‌ترین کشورهای دنیا است. پوشش‌های جنگلی و درختان متنوع یکی از برگ برنده‌های این کشور پهناور و سرد برای حل مشکلات زیست محیطی دنیا است.
درخت‌های پوشش قطبی و سرد در کانادا یکی از راهکارهای دفاعی این سرزمین پهناور در برابر تغییرت آب و هوایی و گرمایش جهانی زمین هستند. اما بالا رفتن دمای روزافزون کره زمین به زودی همه این دیواره دفاعی را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد. کاج سیاهرنگ کانادایی یکی از گونه‌های مهم گیاهی در کانادا است که هر چقدر گرمای زمین بیشتر بشود، این کاج هم کم کم اندازه و سایزش تغییر می‌کند و در واقع کوچکتر می‌شود.
محققان دانشگاه وسترن در کانادا به تازگی متوجه این پدیده شده و به شدت نگران درختان شده‌اند. خانم دکتر وِی که با یکی از مهمترین پروژه‌های آمریکای شمالی به نام SPRUCE همکاری می‌کند، در این باره اعتقاد دارد که باید به هر طریقی که می‌شود از این درختان محافظت کرد. در پروژه‌ای که او هم بعنوان یکی از هزاران محققی که درگیرش هستند کار می‌کند، از محفظه‌های شیشه‌ای آکواریومی که دور و بر درختان را می‌پوشانند برای این کار استفاده می‌شود. به این وسیله می‌توان برای مدت چند سال، تغییراتی را که گرم شدن هوای زمین روی درختان ایجاد می‌کند با مقایسه گونه‌های محافظت شده و محافظت نشده پیدا کرد.
در حال حاضر در حدود 11 درصد از دی اکسید کربن کره زمین در جنگل‌ها تصفیه می‌شود که چیزی در حدود 28 میلیارد تن است ولی اگر این درخت‌ها نباشند، آن وقت است که زمین خیلی اوضاعش به هم می‌ریزد. جالب است که هرچقدر هم زمین گرم‌تر بشود و حجم دی‌کسیدکربن هوا بالاتر برود، این درخت‌ها بیشتر نابود می‌شوند و این چرخه معیوب روز به روز بیشتر زمین را در معرض نابودی قرار خواهد داد. برای همین است که موفقیت پروژه SPRUCE اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. دانشمندان به شدت دنبال این هستند که با نگهداری از این درختان، جذب کردن دی اکسید‌کربن هوا را افزایش دهند و به این ترتیب از گرمایش زمین جلوگیری کنند، اما در عین حال با محافظ‌های شیشه‌ای اجازه ندهند که همین دی‌اکیسد کربن‌های جذب شده که مقدارشان روز به روز زیادتر می‌شود، باعث نابودی خود درختان بشوند. بنابراین، چرخه معیوب از جایی به بعد می‌تواند متوقف شود. البته این روایت برای همه درخت‌های جنگل‌های کانادا صادق نیست.
نوع دیگری از کاج Tamarack است که بر خلاف کاج سیاه کمتر تحت تاثیر اثرات منفی گرمای زمین و دی‌اکسید کربن قرار می‌گیرد. در واقع این درخت از دی اکسید کربنی که جذب می‌کند به نفع خودش هم استفاده می‌کند! درختان دیگری هم هستند که مانند کاج سیاه تحت تاثیر میزان جذب دی اکسید کربن قرار نمی‌گیرند. اما آنها به طور غیر مستقیم تحت تاثیر گرمایش قرار می‌گیرند. هرجقدر دما بالاتر برود حشرات موذی که آفت برگ درختان هستند افزایش پیدا می‌کنند.
درختان 40 سال به بالا را در این محفظه‌های شیشه‌ای می‌گذارند که از آنها محافظت کنند. در طی بیست سال، این درختان تحت مراقبت و نگهداری مستقیم دانشمندان خواهند بود. و تغییرات اکوسیستم و گرمایش روی این گیاهان به دقت مورد مطالعه قرار می‌گیرد. دانشمندان برای دیدن نتایج این تحقیق بسیار هیجان‌ز‌ده هستند. اما من به این نکته فکر می‌کنم که آیا روزی خواهد رسید که ما انسان‌ها با نابود کردن کره زمین مجبور باشیم چیزهایی که اینقدر ساده در دسترس ما هستند را در موزه‌ها پیدا کنیم. یعنی روزی که برای دیدن یک شاخه گل یا برگ درخت در موزه‌ها قدم بزنیم و از پشت جعبه‌های شیشه‌ای آنها را تحسین کنیم. ای کاش بیشتر از زمین محافظت کنیم. من یکی که طاقت دیدن چنین روزی را ندارم. شما را نمی‌دانم!
